کلینیک پرتو درمانی
پرتودرمانی: روش‌ها، کاربردها و عوارض آن
مقدمه
پرتودرمانی (رادیوتراپی) یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان است که در آن از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، پروتون‌ها یا ذرات دیگر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا توقف رشد آن‌ها استفاده میشود. این روش به‌صورت تک‌نفره یا در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند جراحی و شیمی‌درمانی به کار می‌رود. در این مقاله به بررسی انواع پرتودرمانی، نحوه انجام آن، تکنیک‌های پیشرفته مانند IMRT و عوارض جانبی احتمالی آن می‌پردازیم.
1. پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی (Radiation Therapy) یک روش درمانی است که در آن از پرتوهای یونیزان برای نابودی سلول‌های سرطانی یا کاهش اندازه تومورها استفاده میشود. پرتوها با آسیب رساندن به DNAسلول‌های سرطانی، توانایی تکثیر آن‌ها را مختل می‌کنند. از آنجا که سلول‌های سرطانی سریع‌تر از سلول‌های طبیعی تقسیم می‌شوند، نسبت به پرتوها حساستر هستند.
اهداف پرتودرمانی:
- درمان قطعی سرطان (در مواردی مانند سرطان پروستات یا لنفوم)
- کمک به کاهش تومور قبل از جراحی (رادیوتراپی نئوادجوانت)
- از بین بردن سلول‌های باقیمانده پس از جراحی (رادیوتراپی ادجوانت)
- تسکین علائم در سرطان‌های پیشرفته (مانند کاهش درد ناشی از متاستاز استخوان)
2. پرتودرمانی چگونه انجام میشود؟
فرآیند پرتودرمانی شامل چند مرحله است:
الف) برنامه‌ریزی درمان (شبیه‌سازی)
- بیمار تحت تصویربرداری (سی‌تی اسکن یا MRI) قرار می‌گیرد تا محل دقیق تومور مشخص شود.
- پزشک و فیزیکدان پرتو، دوز و زاویه تابش را محاسبه می‌کنند تا بیشترین تأثیر بر تومور و کمترین آسیب به بافت‌های سالم وجود داشته باشد.
ب) انجام پرتودرمانی
- بیمار روی تخت دراز می‌کشد و دستگاه پرتودرمانی (مانند خطی شتاب‌دهنده) پرتوها را به ناحیه هدف می‌تاباند.
- جلسات درمان معمولاً 5 روز در هفته** و به مدت 2 تا 8 هفته ادامه می‌یابند. هر جلسه بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.
ج) پایش و ارزیابی
- در طول درمان، بیمار به‌طور منظم معاینه میشود تا پاسخ به درمان و عوارض جانبی بررسی شود.
---
3. پرتودرمانی خارجی چیست؟
پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy - EBRT) رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است که در آن پرتوها از خارج بدن به سمت تومور هدایت می‌شوند.
انواع پرتودرمانی خارجی:
- پرتودرمانی سه‌بعدی (3D-CRT): از تصاویر سه‌بعدی برای هدف‌گیری دقیق تومور استفاده میشود.
- پرتودرمانی با شدت متغیر (IMRT): دوز پرتو به‌صورت دقیق‌تری تنظیم میشود (در بخش 5 توضیح داده شده است).
- پرتودرمانی استریوتاکتیک (SBRT):دوز بالایی از پرتو در چند جلسه محدود به تومور تابانده میشود (برای تومورهای کوچک و دقیق).
---
4. پرتودرمانی داخلی چیست؟
پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی) شامل قرار دادن منبع پرتودهنده داخل یا نزدیک تومور است. این روش برای سرطان‌های خاص مانند پروستات، دهانه رحم و پستان استفاده میشود.
انواع براکی‌تراپی:
- موقت: منبع پرتوزا برای مدت مشخصی در بدن قرار می‌گیرد و سپس خارج میشود.
- دائمی: دانه‌های رادیواکتیو کوچک (مانند آیودین-125) در تومور کاشته می‌شوند و به‌تدریج پرتو آزاد می‌کنند.
مزایای براکی‌تراپی:
- دوز بالای پرتو مستقیماً به تومور می‌رسد.
- آسیب کمتری به بافت‌های سالم اطراف وارد میشود.
---
5. پرتودرمانی با روش IMRT چیست؟
پرتودرمانی با شدت متغیر (Intensity-Modulated Radiation Therapy - IMRT) یک تکنیک پیشرفته است که در آن اشعه به‌صورت دقیق‌تری بر اساس شکل تومور تنظیم میشود.
ویژگی‌های IMRT:
- از چندین پرتو با شدت‌های مختلف استفاده می‌کند تا دوز پرتو به‌صورت بهینه توزیع شود.
- برای تومورهای نزدیک به اندام‌های حساس (مانند مغز یا نخاع) مناسب است.
- عوارض جانبی کمتری نسبت به روش‌های سنتی دارد.
6. عوارض پرتودرمانی چیست؟
عوارض پرتودرمانی بستگی به ناحیه تحت درمان و دوز پرتو دارد و ممکن است موقت یا مزمن باشد.
عوارض شایع:
- خستگی (شایع‌ترین عارضه)
- تحریک پوستی (قرمزی، خشکی یا سوختگی در ناحیه تابش)
- ریزش مو (در نواحی تحت تابش)
- تهوع و استفراغ** (در پرتودرمانی شکم یا لگن)
- التهاب مخاط دهان یا مری (در پرتودرمانی سر و گردن)
عوارض بلندمدت:
- فیبروز بافتی(سفت شدن بافت‌ها)
- آسیب به اندام‌های مجاور (مانند ریه یا قلب در پرتودرمانی قفسه سینه)
- خطر ابتلا به سرطان ثانویه (در موارد نادر)
راه‌های کاهش عوارض:
- استفاده از کرم‌های محافظ پوست
- تغذیه مناسب و هیدراته نگه داشتن بدن
- انجام تمرینات سبک برای کاهش خستگی
---
نتیجه‌گیری
پرتودرمانی یک روش مؤثر در درمان سرطان است که در انواع خارجی، داخلی و پیشرفته (مانند IMRT) انجام میشود. اگرچه این روش عوارضی دارد، اما پیشرفت‌های تکنولوژی باعث شده تا آسیب به بافت‌های سالم به حداقل برسد. همکاری بین بیمار، پزشک و تیم پرتودرمانی نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.
گالری ویدیو
پزشکان مشغول در این کلینیک
بیمه های طرف قرارداد
