عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان در اغلب موارد هیچگونه نگرانی پزشکی ندارد و حضور در کنار بیمار تحت درمان، برای خانواده و اطرافیان بیخطر است. با این حال، این سوال همچنان ذهن بسیاری را درگیر میکند: آیا اشعه پرتودرمانی میتواند برای نزدیکان بیمار خطرناک باشد؟ خوشبختانه پاسخ علمی این است که در بیشتر روشهای پرتودرمانی، بهویژه پرتودرمانی خارجی، هیچگونه اشعهای از بدن بیمار به دیگران منتقل نمیشود و بیمار پس از هر جلسه کاملاً ایمن است.
در این مقاله از کلینیک تخصصی سرطان پردیس با بیانی ساده و علمی، دقیقاً بررسی میکنیم که پرتودرمانی چگونه عمل میکند، چه زمانی احتمال تابش محیطی وجود دارد، و در چه شرایطی رعایت برخی نکات احتیاطی لازم است. اگر نگران سلامت خود یا سایر اعضای خانواده هنگام مراقبت از بیمار هستید، این مطلب به شما اطمینان و اطلاعات کافی خواهد داد.
آنچه در ادامه خواهید خواند:
پرتودرمانی چگونه عمل میکند؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از روشهای تخصصی درمان سرطان است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس یا گاما) سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهد و موجب توقف رشد یا نابودی آنها میشود. این پرتوها مستقیماً به ناحیه مبتلا تابانده میشوند تا DNA سلولهای سرطانی آسیب ببیند و دیگر توان تکثیر نداشته باشند.
انواع اصلی پرتودرمانی عبارتاند از:
- پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy):
رایجترین نوع پرتودرمانی که در آن اشعه از خارج بدن توسط دستگاههای پیشرفتهای مانند شتابدهنده خطی به تومور تابانده میشود. در این روش، بدن بیمار رادیواکتیو نمیشود و اشعهای به اطراف منتقل نمیکند. - پرتودرمانی داخلی (براکیتراپی):
در این روش، منبع کوچکی از مواد رادیواکتیو در داخل بدن، نزدیکی تومور قرار میگیرد. بسته به نوع درمان، این منبع ممکن است موقت یا دائمی باشد و در برخی موارد پرتو میتواند به مقدار محدودی از بدن خارج شود. - پرتودرمانی سیستمیک:
در این روش از داروهای رادیواکتیو به شکل خوراکی یا تزریقی استفاده میشود که در بدن گردش میکنند و نواحی خاصی از بدن مانند تیروئید را هدف قرار میدهند. بیمار ممکن است تا چند روز پس از درمان نقش منبع پرتودهی را ایفا کند.
در ادامه مقاله، بررسی خواهیم کرد که کدامیک از این روشها ممکن است عوارضی برای اطرافیان داشته باشد و چگونه میتوان با رعایت نکات ساده، از هرگونه خطر جلوگیری کرد.
شاید این مطلب برای شما مفید باشد: اگر هنوز نمیدانید تفاوت شیمیدرمانی و پرتودرمانی در چیست و کدام روش برای شرایط شما مناسبتر است، مقاله «تفاوتهای شیمیدرمانی و پرتودرمانی را بهتر بشناسید» میتواند راهنمایی مفید و علمی در این زمینه باشد.
آیا پرتودرمانی برای اطرافیان خطرناک است؟
یکی از پرتکرارترین سوالات اطرافیان بیماران مبتلا به سرطان این است که آیا حضور در کنار فردی که تحت پرتودرمانی قرار گرفته میتواند برای آنها خطرناک باشد؟ پاسخ این سوال بستگی مستقیم به نوع پرتودرمانی دارد. در این بخش، بررسی میکنیم که هر نوع درمان چه سطحی از خطر احتمالی برای اطرافیان دارد:
“Patients who receive external beam radiation therapy are not radioactive and do not pose any radiation risk to other people, including children and pregnant women.
بیمارانی که پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy) دریافت میکنند، رادیواکتیو نیستند و **هیچگونه خطری از نظر تابش اشعه برای سایر افراد، از جمله کودکان و زنان باردار، ندارند.
منبع: cancer
۱. پرتودرمانی خارجی: کاملاً ایمن برای اطرافیان
در پرتودرمانی خارجی، بیمار فقط در زمان روشن بودن دستگاه تحت تابش قرار میگیرد. پس از پایان جلسه درمان، بدن او هیچگونه اشعهای را ذخیره نمیکند و به هیچ عنوان رادیواکتیو نیست.
طبق اعلام سازمانهایی مانند انجمن سرطان آمریکا (ACS) و کلینیک کلیولند، تماس با این بیماران چه بلافاصله بعد از درمان و چه در روزهای بعد کاملاً بیخطر است. بغل کردن، لمس، حضور در کنار آنها یا حتی خوابیدن در یک اتاق مشترک، خطری برای اطرافیان ندارد.
۲. پرتودرمانی داخلی (براکیتراپی): رعایت احتیاط موقت لازم است
در این روش، بستههای کوچک رادیواکتیو در داخل بدن بیمار قرار داده میشوند. اگر این منابع به صورت موقت کار گذاشته شده باشند، بیمار ممکن است برای چند ساعت تا چند روز در بیمارستان بستری باشد و در این مدت مقدار کمی پرتو به اطراف منتقل کند. به همین دلیل:
- ملاقات با بیمار محدود میشود
- از حضور کودکان و زنان باردار در نزدیکی بیمار پرهیز میشود
- پس از خارج شدن منبع پرتوزا از بدن، بیمار دیگر خطری برای اطرافیان ندارد
در مواردی که منبع پرتوزا دائمی باشد (مثلاً در درمان سرطان پروستات)، اگرچه مواد رادیواکتیو در بدن بیمار باقی میمانند، ولی سطح تابش بسیار کم و محدود به چند سانتیمتر اطراف محل کاشت است. با این حال، برای مدت کوتاهی (مثلاً تا دو ماه)، توصیه میشود بیمار تماس طولانیمدت با نوزادان یا زنان باردار نداشته باشد.
۳. پرتودرمانی سیستمیک: رعایت دقیق دستورالعملها تا چند روز
در این روش، بیمار دارویی حاوی ماده رادیواکتیو (مثلاً ید ۱۳۱) را به صورت خوراکی یا تزریقی دریافت میکند. در روزهای اولیه پس از درمان:
- بدن بیمار ممکن است پرتوی اندکی از خود منتشر کند
- ترشحات بدن مانند بزاق، عرق و ادرار میتوانند حاوی مواد رادیواکتیو باشند
در این مدت بیمار باید:
- فاصله حداقل ۲ متری با دیگران (بهویژه کودکان و زنان باردار) داشته باشد
- از خوابیدن در کنار دیگران پرهیز کند
- بهداشت شخصی و جدا بودن ظروف، حوله و ملحفه را رعایت کند
- مایعات زیاد بنوشد تا دارو سریعتر از بدن دفع شود
معمولاً بعد از ۳ روز تا ۲ هفته، بدن بیمار کاملاً پاکسازی میشود و میتواند مانند همیشه در کنار دیگران زندگی کند.
بیشتر بدانید: برای آشنایی با تأثیرات جانبی پرتودرمانی پس از اتمام درمان سرطان و نحوه مدیریت آنها، پیشنهاد میکنیم مقالهی «عوارض پرتودرمانی بعد از درمان سرطان» را مطالعه کنید.
نکات ایمنی برای خانواده و مراقبان بیمار
اگر یکی از اعضای خانوادهتان تحت پرتودرمانی قرار گرفته، دانستن و رعایت برخی نکات ساده میتواند خیال شما را از بابت سلامت خود و سایر اعضای خانواده راحت کند. این موارد بسته به نوع پرتودرمانی متفاوت هستند:
در پرتودرمانی خارجی:
- نیازی به نگرانی نیست؛ بیمار هیچگونه پرتو فعالی با خود حمل نمیکند
- میتوانید در کنار او زندگی عادی داشته باشید، غذا بخورید، او را در آغوش بگیرید یا حتی کنار هم بخوابید
در پرتودرمانی داخلی (براکیتراپی موقت یا دائمی):
- در زمان حضور منبع رادیواکتیو در بدن، دیدارها باید کوتاه و محدود به بزرگسالان سالم باشد
- پس از خارج شدن منبع یا گذشت زمان مشخص، زندگی عادی قابل ادامه است
- در مورد براکیتراپی دائمی، پزشک توصیه میکند برای چند هفته تماس طولانیمدت با کودکان و زنان باردار محدود شود
در پرتودرمانی سیستمیک:
- از تماس نزدیک و طولانی با بیمار در روزهای اول خودداری کنید
- کودک یا زن باردار نباید در این مدت در آغوش بیمار قرار گیرد
- بهداشت شخصی (مثل شستن لباس و ظروف جداگانه) باید با دقت انجام شود
- معمولاً پس از ۳ تا ۱۴ روز، بیمار دیگر هیچ خطری برای اطرافیان ندارد
مهمترین نکته: توصیههای تیم درمانی را دقیق و کامل رعایت کنید. هر بیمار وضعیت متفاوتی دارد و پزشک با توجه به دوز پرتودرمانی و نوع بیماری، راهنمایی دقیقی به شما خواهد داد.
کلینیک پردیس بهعنوان یکی از پیشرفتهترین مراکز درمان سرطان در کشور، با بهرهگیری از فناوریهای نوین پرتودرمانی و تیم تخصصی پزشکی، خدماتی ایمن و مؤثر را به بیماران ارائه میدهد.
چگونه از کودک یا زن باردار در منزل حفاظت کنیم؟
در موارد خاصی مانند براکیتراپی موقت یا درمان با ید رادیواکتیو، ممکن است بدن بیمار برای مدت کوتاهی مقدار بسیار اندکی پرتو ساطع کند. در این شرایط، پزشک توصیه میکند که تماس نزدیک با نوزادان، کودکان خردسال یا زنان باردار به مدت چند روز تا چند هفته محدود شود.
چند نکته ساده برای حفاظت:
- بیمار در اتاق جداگانه بخوابد.
- کودک را روی زانوی بیمار ننشانید.
- از بغل کردن طولانیمدت کودک یا زن باردار پرهیز شود.
- وسایل شخصی و بهداشتی بیمار (مثل لیوان، حوله، ملحفه) جداگانه نگهداری شود.
این اقدامات موقتیاند و پس از مدت مشخصشده توسط پزشک، بهراحتی میتوان به زندگی عادی بازگشت.
بیشر بدانید: اگر بهتازگی پرتودرمانی را پشت سر گذاشتهاید، آشنایی با «مراقبت های بعد از پرتودرمانی» میتواند به بهبودی سریعتر و کاهش عوارض جانبی کمک کند.
سخن پایانی
عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان، در اغلب موارد تنها یک نگرانی بیمورد است. اگرچه واژه “پرتو” ممکن است در نگاه اول نگرانکننده به نظر برسد، اما واقعیت علمی این است که بیشتر بیماران تحت پرتودرمانی، بهویژه در روش پرتودرمانی خارجی، هیچگونه خطر یا تشعشعی برای دیگران ندارند. تنها در برخی روشهای خاص مانند براکیتراپی یا درمان سیستمیک، احتیاطهای کوتاهمدت و قابلکنترلی وجود دارد.
اطمینان از ایمنی اطرافیان، بخشی از برنامه درمانی هر بیمار است و تیم پرتودرمانی با دقت کامل، دستورالعملهای ایمنی را به بیمار و خانوادهاش ارائه میدهد. با رعایت این نکات ساده، میتوانید بدون نگرانی در کنار عزیزتان باشید، از او حمایت کنید و همراهش در مسیر درمان باشید.
در کلینیک سرطان پردیس، ما باور داریم که آگاهی، نخستین گام در مسیر درمان مؤثر و آرامش روانی بیمار و خانواده است. اگر هنوز پرسشی ذهن شما را درگیر کرده، مشاوران متخصص ما آماده پاسخگویی و راهنمایی شما هستند.
سؤالات متداول درباره عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان
آیا بیمار پرتودرمانی شده باید در اتاق جداگانه بماند؟
در پرتودرمانی خارجی، نیازی به جداسازی نیست. در برخی درمانهای داخلی یا سیستمیک، پزشک ممکن است چند روز جداسازی موقت را توصیه کند.
آیا اشعه از بدن بیمار به وسایل خانه منتقل میشود؟
خیر. اشعه فقط از دستگاه یا ماده رادیواکتیو فعال منتشر میشود و پس از غیرفعال شدن آن، هیچ اشعهای به محیط یا اشیاء منتقل نمیشود.
آیا پرستاران یا اعضای خانواده باید از ماسک یا لباس محافظ استفاده کنند؟
فقط در برخی درمانهای خاص سیستمیک یا براکیتراپی موقت، کارکنان درمانی برای دقایق محدود از پوشش محافظ استفاده میکنند. اطرافیان در منزل نیازی به پوشش خاص ندارند، تنها رعایت فاصله و بهداشت کافی است.
چه زمانی بیمار پس از پرتودرمانی میتواند به زندگی عادی بازگردد؟
در پرتودرمانی خارجی، بلافاصله. در درمانهای داخلی یا سیستمیک، معمولاً پس از چند روز تا دو هفته، بیمار به روال عادی بازمیگردد.
آیا لازم است بعد از درمان، خانه ضدعفونی شود؟
خیر. پرتودرمانی اثری روی وسایل خانه نمیگذارد و نیازی به ضدعفونی ویژه نیست. رعایت بهداشت معمول کافی است.
بدون دیدگاه