باروری به معنای توانایی داشتن فرزند است. برای مردان قدرت باروری به معنای این است که بتوانند از طریق فعالیت جنسی عادی فرزند خود را به دنیا بیاورند. میزان باروری فرد به عملکرد دستگاه تناسلی بستگی دارد. باروری به فاکتور های مختلف از جمله چه موقع، چند مرتبه رابطه جنسی و وجود هورمون های خاص و ... بستگی دارد. وقتی شخصی نمی تواند فرزند داشته باشد، در این صورت به آن نازا یا نابارور می گویند. ناباروری به این معنا است که از طریق رابطه جنسی قادر به بچه دار شدن نیستند. پزشکان معمولا فردی را که بعد از 12 بار فعالیت جنسی منظم، توانایی فرزند داشتن را ندارند، فرد نابارور در نظر می گیرند.

هنگامی که در مردان اندام تولید مثل بر اثر سرطان های مانند سرطان پروستات، سرطان مثانه و سرطان بیضه دچار آسیب می شود و تولید اسپرم غیر طبیعی باشند، فرد با مشکلات باروری یا ناتوانی در باروری رو به رو می شود. در این مطلب، به سوالات شما در رابطه با تأثیر سرطان بر باروری مردان پاسخ می دهیم.

هنگامی که یک مرد و زن برای فرزند داشتن تلاش می کنند، به این عمل تولید مثل گفته می شود. حال هر گونه تغییر در عملکرد یک عضو یا تغییر در هورمونی که برای رشد اسپرم لازم است رخ دهد، عمل تولید مثل را با مشکل مواجه می کند. به عبارت دیگر، یک نقص در سیستم ایمنی وجود دارد که می تواند قدرت باروری یک مرد را تغییر داده و توانایی وی را در داشتن فرزند تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مشکلات از جمله سرطان ناباروری در مردان را به وجود می آورد. به چند مورد از عواملی که یک مرد را با مشکلات باروری رو به رو می کند، اشاره می کنیم:

وجود تومور در اندام تناسلی مرد که ممکن است به اندام فشار بیاورد یا آن را مسدود کند که باعث می شود به درستی کار نکند.

هورمون هایی که برای تولید مثل باید وجود داشته باشند، مختل شوند.

بیضه ها اسپرم سالم نداشته باشند یا اسپرم کمی داشته داشته باشند، در مواردی هم ممکن است اسپرمی وجود نداشته باشد.

روند انزال اسپرم با مشکلاتی مواجه شود.

در بسیاری از موارد عمل جراحی یا درمان سرطان پروستات در قسمت هایی از اندام تولید مثل اختلالاتی به وجود بیاورد و بر توانایی شما در فرزند آوری تأثیر بگذارد. انواع مختلفی از درمان ها و جراحی ها می تواند اثرات متفاوتی داشته باشد. بسته به شرایط خطر ناباروری متفاوت است:

سن و مرحله رشد بیمار، به عنوان مثال قبل یا بعد از سن بلوغ، در جوانی یا در بزرگسالی به سرطان پروستات مبتلا سده باشد.

به نوع و میزان جراحی انجام شده، بستگی دارد.

نوع درمان از جمله: پرتودرمانی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، ایمونوتراپی یا پیوند سلول های بنیادی تئلید مثل فرد را تحت تأثیر قرار می دهد.

دوز و مقدار داروهای درمانی نیز می تواند روی بچه دار شدن تأثیر بگذارد.

شما به عنوان یک فرد مبتلا به سرطان باید به این نکته توجه داشته باشید که قبل از انجام عمل جراحی یا شروع درمان، با پزشک معالج خود درباره قدرت باروری یا تحت تأثیر قرار گرفتن آن صحبت و مشورت کنید. این مورد هم باید مد نظر داشته باشید که شاید پشک یا پرستار در مورد مسائل تولید مثل یا باروری و اقداماتی که می خواهید انجام دهید سؤالی نپرسند بنابراین، شما خودتان باید راجع به نگرانی بچه دار شدنتان صحبت کنید و از پرسنل مربوطه کمک بخواهید.

جراحی سرطان بیضه: تا زمانی که مرد بیضه سالم داشته باشد، عمل ساخت اسپرم به خوبی انجام می شود اما با برداشتن بیضه یا ارکیکتومی قدرت باروری به خوبی صورت نمی پذیرد. برخی از مردان مبتلا به سرطان بیضه باروری ضعیفی دارند، زیرا باقی مانده بیضه به خوبی کار نمی کند. به همین دلیل بانکداری اسپرم قبل از برداشتن بیضه ها به بیمارن لاقمند به باروری برای حفظ اسپرم راهکار هایی را پیشنهاد می کند. که به این کار حفظ باروری گفته می شود.

جراحی سرطان پروستات: برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات، تومور سرطانی به اطراف بافت های دیگر نفوذ و گسترش می یابد. برای جلوگیری از تولید تستوسترون هر دو بیضه برداشته می شود تا رشد سلول های سرطان پروستات کند شود. به این نوع جراحی ارکیکتومی دو طرفه گفته می شود. این مردان نمی توانند پدر شوند جز اینکه قبل از جراحی اسپرم های خود را در بانکداری اسپرم نگهداری کنند. برای مردانی که سرطان پروستات دارند و تومور سرطانی در خارج از غده پروستات گسترش نیافته، جراحی برای برداشتن غده پروستات و وزیکول منی یکی از گزینه های درمانی است. به این عمل پروتز رادیکال گفته می شود. در جراحی غده پروستات را خارج می کنند و مردان نمی توانند مایع منی تولید کنند، این بدان معنا است که مردان با تحریک جنسی هم می توانند ارگاسم داشته باشند اما مایع منی از آلت تناسلی آن ها خارج نمی شود. خطراتی که جراحی سرطان پروستات به همراه دارد این است که به اعصاب آلت تناسلی آسیب وارد می کند و باعث اختلال در نعوظ می شود. این امر باعث می شود فرد نتواند در هنگام مقاربت جنسی نعوظ کافی داشته باشد. حتی اگر بیمار بتواند نعوظ را انجام دهد در هنگام ارگاسم مایع منی از آلت تناسلی فرد بیرون نمی آید.

جراحی سرطان مثانه: جراحی برای برخی از سرطان های مثانه بسیار شبیه پروستاتکتومی رادیکال می باشد، به جز اینکه مثانه به همراه پروستات و وزیکول های منی برداشته شود. به این روش سیستکومی رادیکال گفته می شود. برداشتن مثانه می تواند به اعصاب آسیب برساند و سبب اختلال در نعوظ گردد و نتواند نعوظ کافی برای برقراری رابطه جنسی داشته باشد. در این صورت مایع منی برای باروری از آلت تناسلی خارج نمی شود.

برخی از سرطان های دیگر در مردان می تواند قدرت باروری را از بین ببرد یا با اختلال مواجه کند، این سرطان ها مانند سرطان روده بزرگ و غدد لنفاوی می تواند به عصب ها آسیب وارد کند و فرد با مشکل نعوظ یا انزال مواجه شود. هنگامی که عمل ها اعصاب را تحت تأثیر قرار می دهند، ممکن است مایع منی تولید شود ولی در حالت ارگاسم از آلت تناسلی بیرون نمی آید. در عوض می تواند به داخل مثانه به عقب جریان پیدا کند که انزال رتروگراد نامیده می شود. در انزال رتروگراد، گاهی اوقات مصرف داروها می توانند به انزال طبیعی مایع منی کمک کنند.

در پرتو درمانی از پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. در این درمان پرتوها به طور مستقیم به بیضه ها و یا مناطقی از لگن تابیده می شود. پرتو درمانی با دوز های بالا روی سلول های بنیادی تولید کننده اسپرم اثر می گذارد و در نتیجه برای قدرت باروری یک مرد مشکل به وجود می آید. تأثیر پرتو درمانی روی بیضه های فرد ممکن است ناشی به سرطان های دیگر که در ناحیه شکم اجام می شود مانند سرطان روده بزرگ که به تولید اسپرم آسیب می رساند. در بعضی موارد تششعات به مغز روی غده هیپوتالاموس و هیپوفیز اثر می گذارد. هیپوتالاموس و هیوفیز برای تولید دو هورمون مهم به نام های LH و FCH با یکدیگر کار می کنند. این هورمون ها در جریان خون رها می شوند و برای تولید تستوسترون و همچنین تولید اسپرم به بیضه ها سیگنال می دهند. هنگامی که درمان سرطان شروع می شود در این دو غده اشکالاتی که وجود می آید که منجر به کاهش تولید اسپرم و قدرت باروری می گردد.   

در درمان سرطان پروستات از براکی تراپی یا پرتو درمانی داخلی استفاده می شود که تششع زیادی به بیضه ها وارد نمی شود و بسیاری از مردان بارور باقی می مانند و قادر به تولید اسپرم هستند. با این وجود دستورالعمل های مهمی را باید در طول درمان و بعد از پرتو درمانی رعایت کنید که شامل موارد زیر می باشد:

• اجتناب از مقاربت جنسی
• کنترل تولید مثل و راه های جلوگیری از آن
• محدود کردن تماس جنسی بخصوص با زن باردار یا دارای بچه برای

البته باید این نکته را ذکر کنیم در مواردی از پرتو درمانی برای درمان پروستات با وجود محافظت از بیضه ها، به دلیل تششعات دستگاه های خارجی احتمال نازایی دائم وجود دارد.

در دوران بلوغ بیضه ها شروع به تولید اسپرم می کنند و به طور معمول یک مرد در تمام عمر خود قادر به تولید اسپرم می باشد. با این حال، داروهای شیمی درمانی که در دوران کودکی فرد مبتلا به سرطان داده می شود می تواننئد به بیضه ها آسیب رسانده و بر توانایی تولید اسپرم تـأثیر بگذارد. در مجموع انواع داروهای شیمی درمانی می تواند بر روی تولید اسپرم اثر گذار باشد. شیمی درمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی صورت می گیرد و از آنجایی که سلول های اسپرم به سرعت تقسیم می شوند، هدف آسانی برای داروهای شیمی درمانی هستند. ناباروری دائمی در صورتی حاصل می شود که تمام سلول های نابالغ در بیضه ها برای ساخت اسپرم جدید تقسیم شوند. هنگامی که بیضه ها آسیب می بینند دیگر قادر به تولید اسپرم های بالغ نخواهند بود.  بعد از شیمی درمانی ممکن است تولید اسپرم کند یا به طور کلی متوقف شود. ممکن است بازگشت اسپرم سال ها طول بکشد یا بعضی اوقات هرگز بازگشتی وجود نداشته باشد.

داروهای شیمیایی که مردان را با خطر ناباروری مواجه می کند شامل این موارد است:

• بوسولفان
• کربوپلاتین
• کارماسین
• لوکران
• سیس پلاتین
• سیکلوفسفامید
• سیتارابین
• سیتوزین آرابینوزید
• داکتینوماسین
• دوکسوروبیسین و ...

برخی داروهای دیگر برخلاف داروهای ذکر شده در بالا خطر کمتری برای ایجاد ناباروری دارند که به شرح زیر است:

• مرکاپتوپورین
• آماسکرین
• بلوماسین
• داکاربازین
• داونوروبیسین
• اتوپوزید
• متوترکسات
• میتوکسانترون
• تیوگوانین

در مورد داروهای شیمیایی دریافتی و خطرات باروری حاصل از آن ها با پزشک خود مشورت کنید.

داروهای هدفمند درمانی و ایمونوتراپی متفاوت از داروهای شیمیایی به سلول های سرطانی حمله می کنند. در مورد اثراث این داروها بر باروری و مشکلات دوران باروری اطلاعات کمی وجود دارد. مردانی تالیدومید یا لنالیدومید مصرف می کنند، اثرات این داروها می تواند در مایع منی بماند و در صورت بچه دار شدن اثرات زیان بار این داروها به جنین منتقل شود و باعث نقص در بدن جنین گردد. انکولوژیست ها برای داشتن رابطه جنسی برای مردان مبتلا به سرطان کاندوم و برای زنان IUD را پیشنهاد می کنند که فرزندی با نواقص بسیار دنیا نیاورند.

برخی از درمان های هورمونی که برای درمان سرطان پروستات مورد استفاده قرار می گیرد می توانند باعث کاهش تعداد و تولید اسپرم ها شوند. علاوه بر این ، داروهای هورمون درمانی می توانند عوارض جانبی از جمله کاهش میل جنسی، مشکلات نعوظ را برای بیماران در پی داشته باشند. این احتال را هم باید در نظر بگیریم که بعد از قطع داروها، کاهش تولید اسپرم و عوارض جانبی جنسی بهبود می یابد.

پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول های بنیادی معمولا شامل دوزهای بالا شیمی درمانی و پرتو درمانی قبل ازعمل سرطان پروستات به کل بدن است. در اکثر موارد این روش ها اثرات دائمی روی اسپرم مرد می گذارد و منجر به تغییرات مادام العمر در باروری مردان می شود.  

جمع بندی

مردان مبتلا به سرطان پروستات باید بر این امر واقف باشند که روش های درمانی سرطان پروستات می تواند بر روی قدرت باروری آن ها تأثیر بسزایی بگذارد. روش های تشخیص و درمان سرطان در طول این سال ها پیشرفت بسیاری داشته و بیماران را به بهبود وضعیت زندگی و حتی داشتن فرزند امیدوار می کند. درمان های جدید شانس شما را برای تولید مثل افزایش می دهد که گفتگو و مشورت با پزشک سرطان (آنکولوژیست) می تواند در این راستا شما را یاری کند. کلینیک پردیس شیراز با داشتن پزشکان متخصص و دادن اطلاعات و آگاهی های لازم طعم شیرین بچه دار شدن را با وجود سرطان پروستات برای جامعه مردان مبتلا به سرطان میسر کرده است.