سرطان کبد؛ علائم، علل، روش‌های درمان و پیشگیری

سرطان کبد یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین انواع سرطان‌های دستگاه گوارش است که سالانه هزاران نفر در سراسر دنیا را درگیر می‌کند. اهمیت این بیماری در این است که معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت خاصی بروز می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود خیلی‌ها دیر متوجه آن شوند.

کبد به‌عنوان بزرگ‌ترین غده بدن، وظایف حیاتی مثل پاک‌سازی خون، ذخیره انرژی و تولید پروتئین‌ها را برعهده دارد. هرگونه اختلال در عملکرد این عضو حیاتی، می‌تواند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل آگاهی از علائم اولیه سرطان کبد و روش‌های تشخیص و درمان آن، اهمیت زیادی دارد.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم راهنمایی کامل درباره سرطان کبد ارائه دهیم؛ از معرفی انواع و علائم گرفته تا جدیدترین روش‌های درمان و راهکارهای پیشگیری. اگر نگران سلامت کبد خود یا عزیزانتان هستید، حتماً این مطلب را تا انتها بخوانید.

سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد یکی از جدی‌ترین بیماری‌های سرطانی است که در آن، سلول‌های غیرطبیعی و سرطانی در بافت‌های کبد شروع به رشد و تکثیر می‌کنند. کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن است و وظایف حیاتی متعددی دارد؛ از جمله تصفیه سموم از خون، تولید پروتئین‌های ضروری، ذخیره و آزادسازی انرژی، و کمک به هضم غذا از طریق تولید صفرا.

زمانی که سرطان در این اندام شکل می‌گیرد، عملکرد طبیعی کبد مختل می‌شود و همین موضوع می‌تواند بر کل بدن تأثیر منفی بگذارد.

انواع اصلی سرطان کبد

• هپاتوسلولار کارسینوما (HCC): رایج‌ترین نوع سرطان کبد که از سلول‌های اصلی کبد (هپاتوسیت‌ها) شروع می‌شود.

• کلانژیوکارسینوما (Cholangiocarcinoma): سرطانی که از سلول‌های مجاری صفراوی داخل کبد آغاز می‌شود.

• انواع نادرتر مانند آنژیوسارکوما و هپاتوبلاستوما که بیشتر در کودکان دیده می‌شود.

 نکته مهم این است که سرطان کبد می‌تواند به‌صورت ابتدایی (Primary) مستقیماً از کبد شروع شود یا به‌صورت متاستاتیک (Metastatic) از دیگر اندام‌های بدن مثل روده، ریه یا سینه به کبد گسترش پیدا کند.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: سرطان‌های شایع در ایران 1403

انواع سرطان کبد

سرطان کبد می‌تواند در اشکال مختلفی بروز کند که هر کدام ویژگی‌ها، علائم و روش‌های درمان متفاوتی دارند. شناخت انواع آن کمک می‌کند بیمار و پزشک مسیر درمانی مناسب‌تری را انتخاب کنند.

1. هپاتوسلولار کارسینوما (HCC)

این نوع شایع‌ترین شکل سرطان کبد است و از سلول‌های اصلی کبد (هپاتوسیت‌ها) منشأ می‌گیرد.

• بیشتر در افرادی دیده می‌شود که زمینه بیماری‌های مزمن کبدی مثل سیروز یا هپاتیت B و C دارند.

• معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت مشخص است و به همین دلیل نیاز به غربالگری دارد.

2. کلانژیوکارسینوما (سرطان مجاری صفراوی)

این نوع سرطان از سلول‌های مجاری صفراوی داخل یا خارج کبد شروع می‌شود.

• نسبت به HCC شیوع کمتری دارد.

• معمولاً با علائمی مثل زردی پوست و چشم، خارش و کاهش وزن همراه است.

3. آنژیوسارکوما

نوعی نادر از سرطان کبد که از رگ‌های خونی داخل کبد شروع می‌شود.

• بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.

• پیشرفت سریعی دارد و درمان آن دشوار است.

4. هپاتوبلاستوما

این نوع بیشتر در کودکان (به‌ویژه زیر 3 سال) مشاهده می‌شود.

• نادر است اما در صورت تشخیص به‌موقع، شانس درمان آن نسبتاً بالاست.

 نکته مهم: در کنار این انواع، گاهی سرطان‌های دیگر بدن مثل سرطان روده بزرگ، سرطان معده، سرطان سینه یا سرطان ریه به کبد متاستاز می‌کنند. به این حالت سرطان متاستاتیک کبد گفته می‌شود که در عمل شایع‌تر از سرطان اولیه کبد است.

در این مقاله به طور عملی و کامل در مورد: متاستاز چیست، توضیح دادیم.

علائم سرطان کبد

سرطان کبد در مراحل ابتدایی معمولاً علائم مشخصی ندارد و به همین دلیل بسیاری از بیماران دیر متوجه بیماری می‌شوند. اما با پیشرفت آن، نشانه‌های زیر بیشتر دیده می‌شوند:

• کاهش وزن بی‌دلیل و ناگهانی

• درد یا احساس فشار در سمت راست شکم و زیر دنده‌ها

• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)

• تورم شکم (آسیت)

• بی‌اشتهایی و تهوع

• خستگی شدید و ضعف عمومی بدن

• در برخی موارد: بزرگ شدن کبد یا طحال

 توجه: این علائم می‌توانند در بیماری‌های دیگر کبدی هم ظاهر شوند. بنابراین تنها راه قطعی تشخیص، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها است.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: علائم و عوامل خطر سرطان خون را بشناسید.

علت‌ها و عوامل خطر سرطان کبد

سرطان کبد علت مشخص و واحدی ندارد، اما مجموعه‌ای از بیماری‌ها و شرایط می‌توانند احتمال ابتلا به آن را بیشتر کنند. آشنایی با این عوامل کمک می‌کند افراد پرخطر زودتر برای پیشگیری یا درمان اقدام کنند.

"Obesity, diabetes, and long-term alcohol use are recognized as modifiable risk factors for liver cancer"

ترجمه: چاقی، دیابت و مصرف طولانی‌مدت الکل به عنوان عوامل خطر قابل‌تغییر برای سرطان کبد شناخته می‌شوند.

منبع: National Cancer Institute

 هپاتیت ویروسی (B و C)

مهم‌ترین عامل بروز سرطان کبد در جهان است. این ویروس‌ها باعث التهاب مزمن و آسیب تدریجی سلول‌های کبدی می‌شوند که در نهایت زمینه را برای سرطان فراهم می‌کند.

 سیروز کبدی

سیروز به معنای زخم شدن بافت کبد است که بر اثر آسیب‌های طولانی‌مدت ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند به دلیل مصرف الکل، ابتلا به هپاتیت یا بیماری کبد چرب غیرالکلی رخ دهد.

کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
یکی از شایع‌ترین دلایل جدید ابتلا به سرطان کبد، به‌ویژه در افرادی با اضافه‌وزن، دیابت یا کلسترول بالاست.

مصرف بیش‌ازحد الکل
نوشیدن طولانی‌مدت و زیاد الکل می‌تواند باعث التهاب، تخریب بافت کبد و در نهایت افزایش ریسک سرطان شود.

عوامل ارثی و ژنتیکی
برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند هموکروماتوز (تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن) احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.

سایر عوامل خطر

• قرار گرفتن در معرض سموم قارچی به‌ویژه آفلاتوکسین‌ها

• دیابت و چاقی

• سیگار کشیدن

 نکته مهم: داشتن این عوامل لزوماً به معنی ابتلا به سرطان کبد نیست، اما احتمال بروز بیماری را به‌طور قابل‌توجهی بالا می‌برد. به همین دلیل توصیه می‌شود افراد پرخطر تحت نظر پزشک باشند و غربالگری‌های دوره‌ای انجام دهند.

روش‌های تشخیص سرطان کبد

تشخیص زودهنگام سرطان کبد بسیار حیاتی است؛ چون هرچه بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود، شانس درمان موفق بیشتر خواهد بود. پزشکان از ترکیبی از آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها برای تشخیص دقیق استفاده می‌کنند.

 آزمایش خون (AFP)

• سنجش سطح آلفافیتوپروتئین (AFP) در خون یکی از رایج‌ترین روش‌های غربالگری است.

• سطح بالای AFP می‌تواند نشانه‌ای از سرطان کبد باشد، هرچند قطعی نیست.

 سونوگرافی کبد

• روشی غیرتهاجمی و سریع برای بررسی وجود توده یا ناهنجاری در کبد.

• معمولاً اولین قدم در تشخیص است.

 CT اسکن و MRI

• تصویربرداری دقیق‌تر برای تعیین اندازه و محل تومور.

• کمک به تعیین مرحله (Staging) سرطان.

 بیوپسی (نمونه‌برداری)

• برداشتن نمونه‌ای کوچک از بافت کبد برای بررسی زیر میکروسکوپ.

• روش قطعی برای تأیید تشخیص.

 آزمایش‌های تکمیلی

• تست‌های عملکرد کبد (LFT) برای بررسی سلامت عمومی کبد.

• آزمایش خون برای شناسایی هپاتیت B یا C.

 ترکیب این روش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا مرحله بیماری مشخص شود و بهترین برنامه درمانی طراحی گردد.

بیشتر بانید: تست های آزمایشگاهی و تشخیص سرطان را بشناسید

روش‌های درمان سرطان کبد

انتخاب روش درمانی سرطان کبد به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله مرحله بیماری، وضعیت عمومی بدن بیمار، سلامت بافت‌های باقی‌مانده کبد و محل تومور. پزشک معمولاً بر اساس شرایط بیمار یکی از روش‌ها یا ترکیبی از آن‌ها را به‌کار می‌گیرد.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: تومور چیست؟

 جراحی (برداشتن تومور یا بخشی از کبد)

• اگر عملکرد کبد خوب باشد و تومور در بخش مشخصی از کبد قرار داشته باشد، جراح می‌تواند بخشی از کبد را که درگیر سرطان است، بردارد.

• کبد توانایی بازسازی خود را دارد، بنابراین با گذشت زمان قسمت باقی‌مانده می‌تواند رشد کرده و وظایف کبدی را ادامه دهد.

 پیوند کبد

• برای بیمارانی که کل کبد دچار مشکل شده یا شرایط برای جراحی مناسب نیست، پیوند کبد یکی از بهترین راهکارهاست.

• در این روش، کبد بیمار با کبد سالم فرد اهداکننده جایگزین می‌شود.

 روش‌های موضعی (Local therapies)

• ابلیشن (Ablation): از گرما، لیزر یا الکل برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.

• امبولیزاسیون (Chemoembolization یا Radioembolization): داروهای شیمی‌درمانی یا مواد رادیواکتیو از طریق عروق به تومور تزریق و جریان خون آن مسدود می‌شود.

 شیمی‌درمانی و رادیوتراپی

• شیمی‌درمانی: استفاده از داروهای ضدسرطان برای کنترل رشد سلول‌های بدخیم.

• رادیوتراپی: پرتوهای پرانرژی برای کوچک کردن یا نابودی تومور به‌کار می‌روند.

 درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy)

• داروهایی که مسیرهای خاص رشد سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند.

• نسبت به شیمی‌درمانی عوارض کمتری دارند و برای برخی بیماران مؤثرترند.

 ایمونوتراپی (Immunotherapy)

• استفاده از داروهایی که سیستم ایمنی بدن را فعال می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کند.

• یکی از جدیدترین روش‌های درمانی با نتایج امیدوارکننده.

 نکته مهم: انتخاب روش درمان باید توسط تیم پزشکی متخصص و بر اساس شرایط فردی بیمار انجام شود.

پیشگیری از سرطان کبد

سرطان کبد همیشه قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان با رعایت برخی نکات و تغییر سبک زندگی، احتمال ابتلا به آن را به میزان زیادی کاهش داد.

Prevention of liver cancer includes vaccination against hepatitis B, screening for hepatitis C, avoiding alcohol abuse, and maintaining a" healthy weight."

ترجمه: پیشگیری از سرطان کبد شامل واکسیناسیون هپاتیت B، غربالگری هپاتیت C، پرهیز از مصرف بیش از حد الکل و حفظ وزن سالم است.

منبع: Emory Winship Cancer Institute

 واکسیناسیون هپاتیت B

• یکی از مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از سرطان کبد.

• واکسن هپاتیت B در کودکی و حتی بزرگسالی می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را به‌طور قابل‌توجهی کم کند.

 درمان هپاتیت C

• داروهای جدید می‌توانند هپاتیت C را به‌طور کامل درمان کنند.

• درمان به‌موقع این بیماری، خطر سیروز و در نهایت سرطان کبد را کاهش می‌دهد.

 کاهش مصرف الکل و سیگار

• مصرف طولانی‌مدت الکل یکی از عوامل اصلی بروز سرطان کبد است.

• ترک سیگار نیز می‌تواند خطر ابتلا را کم کند.

 کنترل کبد چرب و اضافه‌وزن

• رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش منظم برای پیشگیری از کبد چرب و دیابت ضروری است.

• کاهش وزن اضافه می‌تواند سلامت کبد را بهبود بخشد.

 تغذیه سالم

• مصرف سبزیجات تازه، میوه‌ها، غلات کامل و پروتئین‌های سالم مثل ماهی.

• پرهیز از غذاهای پرچرب، سرخ‌شده و فرآوری‌شده.

مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد میدهم: چه غذاهایی موجب افزایش/کاهش خطر سرطان می شوند؟ (غذا و خطر سرطان)

 دوری از سموم

• آفلاتوکسین‌ها (سم قارچی موجود در برخی دانه‌ها و آجیل‌های کپک‌زده) می‌توانند خطر ابتلا به سرطان کبد را بالا ببرند.

 با رعایت این موارد می‌توان احتمال ابتلا به سرطان کبد را کاهش داد و سلامت این اندام حیاتی را حفظ کرد.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: نقش تغذیه در سرطان خون

سرطان کبد بیشتر در چه سنی بروز می‌کند؟

سرطان کبد اغلب در سنین میانسالی تا سالمندی بروز پیدا می‌کند. آمارها نشان می‌دهند:

• بیشترین موارد ابتلا در افراد بالای 50 سال مشاهده می‌شود.

• مردان بیشتر از زنان در معرض خطر هستند.

• در افراد مبتلا به هپاتیت B یا C یا کسانی که سابقه سیروز، کبد چرب پیشرفته یا مصرف طولانی‌مدت الکل دارند، احتمال بروز سرطان حتی در سنین پایین‌تر هم وجود دارد.

 نکته مهم: سرطان کبد به‌عنوان "سرطان خاموش" شناخته می‌شود، زیرا در مراحل اولیه معمولاً علائم مشخصی ندارد و خیلی دیر تشخیص داده می‌شود. به همین دلیل غربالگری برای افراد پرخطر بسیار حیاتی است.

بیشتر بدانید: بیماری های شایع در مردان بالای 40 سال

زندگی با سرطان کبد

تشخیص سرطان کبد برای بسیاری از بیماران و خانواده‌ها تجربه‌ای سخت و پر از نگرانی است. اما آگاهی، پیگیری درمان و تغییر سبک زندگی می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌طور چشمگیری بهبود دهد.

 حمایت پزشکی و درمانی

• مراجعه منظم به پزشک برای بررسی روند بیماری.

• پایبندی به مصرف داروها و درمان‌های تجویزشده.

 تغذیه مناسب

• مصرف غذاهای سبک و سالم مثل سبزیجات، میوه‌ها، ماهی و حبوبات.

• پرهیز از غذاهای چرب، شور و فرآوری‌شده.

• نوشیدن آب کافی برای کمک به عملکرد کبد.

 حمایت روحی و روانی

• گفتگو با مشاور یا روان‌شناس برای کاهش اضطراب.

• شرکت در گروه‌های حمایتی بیماران سرطانی.

• همراهی خانواده و دوستان برای تقویت روحیه بیمار.

 فعالیت‌های سبک

• پیاده‌روی کوتاه و ملایم می‌تواند به حفظ انرژی و بهبود روحیه کمک کند.

• پرهیز از فعالیت‌های شدید که فشار زیادی به بدن وارد می‌کند.

 زندگی با سرطان کبد به معنای پایان امید نیست؛ بلکه با مراقبت‌های درست، بیمار می‌تواند کیفیت زندگی بهتری داشته باشد و با بیماری مقابله کند.

سوالات متداول درباره سرطان کبد

1. آیا سرطان کبد قابل درمان است؟

بله، در مراحل اولیه امکان درمان کامل با جراحی یا پیوند کبد وجود دارد. اما در مراحل پیشرفته، درمان‌ها بیشتر برای کنترل بیماری و افزایش طول عمر بیمار به‌کار می‌روند.

2. طول عمر بیماران مبتلا به سرطان کبد چقدر است؟

این موضوع به مرحله بیماری، سلامت کلی بدن و نوع درمان بستگی دارد. در مراحل اولیه با درمان مناسب، طول عمر بیماران می‌تواند به‌طور چشمگیری افزایش یابد.

3. آیا سرطان کبد ارثی است؟

سرطان کبد به‌طور مستقیم ارثی نیست، اما برخی بیماری‌های ژنتیکی مثل هموکروماتوز یا سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی می‌توانند احتمال ابتلا را بیشتر کنند.

4. آیا رژیم غذایی خاصی برای بیماران سرطان کبد وجود دارد؟

بیماران باید از رژیم غذایی سالم شامل سبزیجات تازه، میوه، غلات کامل و پروتئین‌های سبک استفاده کنند و از غذاهای چرب، سرخ‌شده و الکل پرهیز کنند.

5. چه کسانی بیشتر در معرض خطر سرطان کبد هستند؟

افراد مبتلا به هپاتیت B یا C، کسانی که سیروز یا کبد چرب دارند، مصرف‌کنندگان زیاد الکل و افراد دارای اضافه‌وزن بیشتر در معرض خطر هستند.

6. آیا سرطان کبد در مراحل اولیه علائمی دارد؟

خیر، معمولاً در مراحل ابتدایی بدون علامت است. به همین دلیل غربالگری و معاینات منظم برای افراد پرخطر بسیار مهم است.

سخن پایانی

سرطان کبد یکی از جدی‌ترین بیماری‌های کبدی است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. از آن‌جایی که این سرطان در مراحل ابتدایی معمولاً بدون علامت است، آگاهی و غربالگری منظم برای افراد در معرض خطر اهمیت زیادی دارد.

امروزه با پیشرفت روش‌های درمانی مانند جراحی، پیوند کبد، درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی، امید به زندگی بیماران بسیار بیشتر از گذشته شده است. علاوه بر این، رعایت سبک زندگی سالم، پرهیز از مصرف الکل و دخانیات، واکسیناسیون هپاتیت B و درمان هپاتیت C از بهترین راه‌های پیشگیری از این بیماری به شمار می‌رود.

 در نهایت به یاد داشته باشید: تشخیص زودهنگام کلید موفقیت در درمان سرطان کبد است. اگر علائمی مشکوک دارید یا جزو افراد پرخطر هستید، مراجعه به پزشک را پشت گوش نیندازید.