شیمی درمانی یکی از درمان های موثر انواع سرطان می باشد. اما همانند دیگر درمان ها، اغلب موجب عوارض جانبی می شود. استفاده ار داروهای شیمیایی قوی برای متوقف کردن رشد سلول های سرطانی می تواند سلول های سالم را نیز تحت تأثیر قرار دهد و بیمار را با مشکلاتی مواجه سازد. برخی از عوارض پیش آمده کوتاه و زودگذر هستند و برخی دیگر ممکن است اثرات بلندمدت به دنبال داشته باشند. عوارض جانبی شیمی درمانی برای هر فردی می تواند متفاوت باشد و این موضوع بستگی به نوع سرطان، محل آن، داروها و دوز آنها و وضعیت سلامتی عمومی بیمار دارد. در ادامه، به عوارض شیمی درمانی و چگونگی مواجه شدن با آنها خواهیم پرداخت.

علت عوارض شیمی درمانی چیست؟

شیمی درمانی روی سلول های فعال کار می کند. سلول های فعال سلول هایی هستند که در حال رشد و تقسیم شدن به تعداد بیشتری سلول های مشابه هستند. سلول های سرطانی فعال هستند، اما برخی از سلول های سالم نیز هستند که فعال می باشند. عوارض جانبی هنگامی اتفاق می افتد که شیمی درمانی به این سلول های سالم آسیب می رساند. عوارض جانبی همیشه به آن شدتی که شما فکر می کنید، بد نیستند. با این حال، نگرانی در مورد این بخش درمان سرطان طبیعی به نظر می رسد.

سلول های نرمالی که تحت تأثیر شیمی درمانی آسیب می بینند:

• سلول های تشکیل دهنده خون در مغز استخوان
• فولیکل های مو
• سلول های دهان، دستگاه گوارش و دستگاه تناسلی

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به سلول های قلب، کلیه ها، مثانه، ریه ها و سیستم عصبی آسیب وارد کنند. گاهی اوقات می توانید داروهایی را با شیمی درمانی استفاده نمایید تا از سلول های نرمال بدنتان محافظت نمایید. همچنین، راههایی برای تسکین عوارض جانبی وجود دارد.

پزشکان سعی می کنند شیمی درمانی را در سطح بالا به کار گیرند تا برای درمان سرطان موثر واقع شود. در عین حال تلاش می کنند عوارض جانبی را در پایین ترین سطح ممکن نگه دارند. همچنین، آنها سعی می کنند از مصرف چندین دارو که عوارض جانبی مشابه دارند، خودداری کنند.

آنچه باید در مورد عوارض شیمی درمانی بدانیم؟

• همه افراد دچار عوارض شیمی درمانی نمی شوند و ممکن است تنها تعدادی افراد با این مشکلات روبه رو شوند.
• شدت عوارض جانبی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. با تیم پزشکی خود در مورد عوارض شیمی درمانی، مدت دوام آنها، شدت آنها صحبت کنید.
• پزشکتان ممکن است برای جلوگیری از عوارض جانبی قبل از اینکه اتفاق بیفتد، داروهایی را تجویز نماید.
• برخی داروهای شیمی درمانی عوارض جانبی طولانی مدت دارند، مانند آسیب رساندن به قلب یا اعصاب یا مشکلات باروری.

آیا عوارض شیمی درمانی قابل درمان است؟

تیم مراقبتی شما می توانند در پیشگیری یا درمان برخی از عوارض جانبی به شما کمک کنند. امروزه، داروهای بیشتری برای عوارض شیمی درمانی نسبت به گذشته وجود دارد. پیشگیری و درمان عوارض جانبی، مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی نامیده می شود که بخش مهمی از درمان سرطان است. پزشکان و دانشمندان همواره در تلاش هستند تا داروها، ترکیب داروها و روش های درمانی با عوارض جانبی کمتری را بیابند. بسیاری از انواع شیمی درمانی نسبت به گذشته، قابل تحمل تر می باشند.

عوارض متداول شیمی درمانی

داروهای مختلف، عوارض جانبی متفاوتی را به دنبال دارند. انواع خاصی از شیمی درمانی اغلب عوارض جانبی خاصی دارند. اما تجربه هر فرد می تواند متفاوت باشد. در مورد تمامی عوارض جانبی که با آنها مواجه می شوید، با پزشکتان صحبت نمایید. عوارض جانبی رایج شیمی درمانی شامل موارد زیر می باشد:

خستگی. احساس خستگی از شایع ترین عوارض شیمی درمانی است.

درد. شیمی درمانی گاهی باعث درد می شود که شامل موارد زیر می باشد:

• سردرد
• درد عضلانی
• دل درد
• درد ناشی از آسیب عصبی مانند سوزش، بی حسی یا درد در انگشتان دست و پا.

بیشتر انواع دردهای مربوط به شیمی درمانی بهبود می یابند یا بین درمان ها از بین می روند. با این حال، آسیب عصبی اغلب با هر دوز بدتر می شود. برخی اوقات دارویی که باعث آسیب عصبی می شود، باید متوقف شود. آسیب های عصبی ناشی از شیمی درمانی ممکن است ماهها یا سال ها طول بکشد. در برخی افراد، هرگز به طور کامل از بین نمی رود.

درمان درد اغلب بر اساس علت درد، متفاوت است. صحبت با تیم مراقبتی در مورد درد در حین دریافت شیمی درمانی، مهم است. علاوه بر شیمی درمانی، دلایل دیگری مانند خود سرطان نیز می تواند علت درد باشد. اگر درد مربوط به شیمی درمانی باشد، پزشکان می توانند آن را درمان کنند:

• داروهای تسکین دهنده درد
• مسدود کردن سیگنال های درد از اعصاب به مغز با درمان ستون فقرات یا بلوک های عصبی
• تنظیم دوزهای شیمی درمانی

زخم دهان و گلو. شیمی درمانی می تواند به سلول های داخل دهان و گلو آسیب برساند. این امر باعث ایجاد زخم دردناک در این نواحی می شود و حالتی به نام موکوزیت به جود می آید.

زخم های دهان معمولاً 5 تا 14 روز پس از درمان اتفاق می افتند. زخم ها می توانند عفونی شوند. رژیم غذایی سالم و تمیز نگهداشتن دهان و دندان می تواند ریسک زخم دهان را کاهش دهد. زخم های دهان معمولاً هنگام پایان درمان کاملاً از بین می روند.

اسهال. برخی از انواع شیمی درمانی باعث ایجاد حرکات شل یا آبکی روده می شوند. جلوگیری از اسهال یا درمان زودرس آن به از بین رفتن بیش از حد آب بدن کمک می کند. همچنین، در پیشگیری از سایر مشکلات سلامتی موثر خواهد بود.

تهوع و استفراغ. شیمی درمانی می تواند باعث حالت تهوع و استفراغ شود. اینکه آیا شما این عوارض جانبی را دارید و به چه میزان، بستگی به داروهای خاص و دوز آنها دارد. تجویز داروهای درست قبل و بعد از هر دوز شیمی درمانی معمولاً از تهوع و استفراغ جلوگیری می نماید.

یبوست. شیمی درمانی می تواند باعث یبوست شود که به معنی کافی نبودن حرکات روده یا دشواری حرکات روده است. داروهای دیگر، مانند داروهای ضد درد نیز می توانند باعث یبوست شوند. با نوشیدن مایعات کافی، خوردن غذای متعادل و ورزش کافی می توانید خطر یبوست را کاهش دهید.

اختلالات خونی. مغز استخوان، بافتی اسفنجی داخل استخوان های شما می باشد که سلول های خونی جدید را می سازد. شیمی درمانی این فرآیند را تحت تأثیر قرار می دهد، بنابراین ممکن است به علت داشتن تعداد کم گلبول خون، دچار عوارض جانبی شوید. معمولاً تعداد سلول های خونی پس از شیمی درمانی، به حالت نرمال باز می گردد. اما در طول درمان، تعداد کم سلول های خونی می تواند باعث بروز مشکلاتی شود و بایستی از نزدیک مورد بررسی قرار گیرد.

تیم پزشکی شما از آزمایش های زیر برای بررسی اختلالات خونی استفاده می کنند:

شمارش کامل خون (CBC). آزمایش CBC میزان گلبول های قرمز و گلبول های سفید خون را نشان می دهد.

- کافی نبودن گلبول های قرمز خون سبب ایجاد کم خونی می شود. علائم آن شامل خستگی، سرگیجه و تنگی نفس می باشد.

- کافی نبودن گلبول های سفید خون باعث ایجاد بیماری به نام لکوپنی می شود که ریسک ابتلا به عفونت را افزایش می دهد. هنگامی که گلبول های سفید خون شما پایین است، ابتلا به عفونت می تواند جدی باشد. اگر این اتفاق بیفتد، در اسرع وقت نیاز به آنتی بیوتیک دارید.

شمارش پلاکت ها. این آزمایش تعداد پلاکت های خون شما را اندازه گیری می کند. پلاکت ها سلول هایی هستند که خونریزی را متوقف می سازند. آنها این کار را با وصل کردن رگ های خونی آسیب دیده و کمک به تشکیل لخته های خون انجام می دهند.

- نداشتن پلاکت کافی باعث ایجاد بیماری به نام ترومبوسیتوپنی می شود. ممکن است بیش از حد معمول خونریزی کنید یا کبود شوید.

داروهایی برای درمان این اختلالات خونی در دسترس است. این داروها به مغز استخوان شما کمک می کنند تا سلول های خونی بیشتری ایجاد کنند. این داروها می توانند در جلوگیری از لکوپنی در افرادی که ریسک بالایی دارند، کمک کنند.

اثرات سیستم عصبی. برخی از داروها باعث آسیب سیستم عصبی می شوند که باعث علائم عصبی و عضلانی زیر می شود:

• مور مور
• سوزش
• ضعف یا بی حسی در دست، پا یا هر دو
• عضلات ضعیف، دردناک، خسته یا کم تحرک
• از دست دادن تعادل
• لرزش و رعشه
• سفت شدن گردن یا سردرد
• مشکل دیدن، شنیدن یا راه رفتن عادی

این علائم معمولاً با دوز پایین تر شیمی درمانی یا بعد از درمان بهتر می شوند.

تغییر در حافظه و تمرکز. برخی افراد پس از شیمی درمانی دچار مشکلات تمرکز می شوند. پزشکان این عارضه را تغییرات شناختی یا اختلال شناختی می نامند.

مسائل جنسی و تولید مثل. شیمی درمانی می تواند روی باروری شما اثر بگذارد. برای خانم ها مشکل در توانایی بارداری و حاملگی است و برای آقایان مشکل در توانایی باردار کردن یک زن به وجود می آید. احساس خستگی یا بیماری از سرطان یا درمان می تواند توانایی شما برای لذت بردن از رابطه جنسی را تحت تأثیر قرار دهد. قبل از شروع درمان در مورد این مشکلات با پزشکتان صحبت کنید. زنان ممکن است قبل از شروع شیمی درمانی نیاز به انجام تست پاپ اسمیر داشته باشند. این تست نمونه ای از سلول های دهانه رحم را جمع آوری می نماید. شیمی درمانی می تواند باعث نتایج نادرست آزمایش شود.

شیمی درمانی همچنینی می تواند به جنین آسیب برساند. این امر به ویژه در سه ماه اول بارداری، هنگامی که اندام ها در حال کامل شدن هستند، رخ می دهد. اگر طی دوره درمانی باردار شدید، این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید.

از دست دادن اشتها. ممکن است کمتر از حد معمول غذا بخورید، به هیچ وجه احساس گرسنگی نکنید و یا بعد از خوردن مقدار کمی غذا احساس سیری داشته باشید. اگر این مشکل طی درمان ادامه داشته باشد، ممکن است وزن خود را از دست داده و تغذیه مورد نیاز خود را دریافت نکنید. همچنین، ممکن است توده عضلانی و قدرت خود را از دست بدهید.

ریزش مو. برخی از انواع شیمی درمانی باعث ریزش موی کل بدن شما می شود. ریزش مو معمولاً چند هفته پس از اولین شیمی درمانی آغاز می شود. پزشکان می توانند خطر ریزش مو را بر اساس داروها و دوزهایی که دریافت می کنید، پیش بینی کنند.

سلامت قلب. برخی از انواع شیمی درمانی می تواند بر قلب شما اثر بگذارد. چک کردن وضعیت قلب قبل از درمان به پزشکان کمک می کند تا دریابند آیا درمان منجر به ایجاد مشکلاتی در قلب خواهد شد. رایج ترین آزمایش، اکوکاردیوگرام است. این آزایش از امواج فراصوت برای ایجاد تصویری متحرک از قلب استفاده می نماید.

عوارض جانبی طولانی مدت. اغلب عوارض جانبی پس از درمان از بین می روند. اما برخی ادامه دار بوده، باز می گردند یا بعداً گسترش می یابند. به عنوان مثال، برخی از انواع شیمی درمانی ممکن است باعث آسیب دیدن قلب، ریه، کبد، کلیه ها یا سیستم تولید مثل شوند. برخی افراد ممکن است سال ها یا ماهها پس از درمان با مشکل حافظه و تمرکز درگیر باشند.

تغییرات سیستم عصبی ممکن است بعد از درمان گسترش یابند. کودکانی که شیمی درمانی را تجربه کرده اند، ممکن است ماهها یا سال ها پس از درمان درگیر عوارض جانبی آن باشند. همچنین، بازماندگان سرطان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان دوم هستند.

جمع بندی

همانطور که ملاحظه فرمودید، اگر چه شیمی درمانی یکی از متداول ترین راههای درمان سرطان است، اما می تواند با عوارض جانبی همراه باشد. توجه داشته باشید که با هر یک از عارضه های جانبی که برشمردیم، مواجه شدید، بایستی پزشکتان را در جریان وضعیت پیش آمده قرار دهید تا در صورت امکان، آن را درمان نمایید. می توانید با مراجعه به کلینیک پردیس شیراز و بهره مندی از تجهیزات پیشرفته و کادر مجرب این کلینیک، روند تشخیص و درمان سرطان را پیگیری نمایید و در صورت مواجه شدن با عوارض شیمی درمانی، شرایط پیش آمده را کنترل نموده و وضعیت سلامتی خود را تحت نظر داشته باشید.