سونوگرافی پروستات یکی از اولین مراحل تشخیصی برای بررسی علائم ادراری‌ یا افزایش PSA است. این روش با ایجاد تصاویر واقعی از پروستات، به پزشک کمک می‌کند حجم، ساختار و مدل کلی بافت را ارزیابی کند و در صورت‌ نیاز نمونه‌برداری یا پیگیری‌های دقیق‌تر را انجام دهد.

ولی چرا باید سونوگرافی پروستات برای شما مهم باشد؟
اگر سطح PSA‌ بدن شما از حد مجاز بیشتر باشد، این احتمال وجود دارد که بزرگ‌شدگی خوش‌خیم، التهاب یا حتی سرطان در حال شکل‌گیری باشد. در این شرایط، سونوگرافی، مخصوصاً نوع ترانس‌رکتال (TRUS)، نقش طلایی در تشخیص تقاطع بین بی‌ضرر بودن و نیاز به بیوپسی ایفا می‌کند.

در ادامه این مطلب، شما با موارد زیر آشنا خواهید شد:

• سونوگرافی پروستات چیست؟
• چه زمانی لازم است سونوگرافی پروستات انجام دهید؟
• چرا سونوگرافی پروستات مهم است؟
• نحوه انجام سونوگرافی پروستات
• کاربردها و ارزش بالینی سونوگرافی پروستات (TRUS)
• چرا سونوگرافی پروستات اهمیت دارد؟

این راهنمای جامع نه‌تنها شما را با واقعیت‌های تصویربرداری پروستات آشنا می‌کند، بلکه به شما کمک می‌کند با آگاهی کامل تصمیم بگیرید که آیا همچنان پیگیری لازم عمومی است یا زمان مشاوره دقیق‌تر با پزشک رسیده است.

سونوگرافی پروستات چیست؟

سونوگرافی پروستات (یا همان TRUS) یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی استفاده می‌کند. در این روش، یک پروب کوچک و روان‌شده داخل مقعد قرار می‌گیرد تا پزشک بتواند اندازه، شکل و ساختار پروستات را به‌صورت تصویری مشاهده کند و بررسی‌های دقیق‌تری انجام دهد.

این روش کاملاً بدون اشعه است (برخلاف سی‌تی‌اسکن یا رادیولوژی)، در اکثر موارد بدون درد یا فقط با فشار خفیف موقتی همراه است و معمولاً طی 10 تا 20 دقیقه انجام می‌شود.

هنگامی که پزشک مجبور باشد از بافت پروستات نمونه‌برداری کند (بیوپسی)، TRUS راهنمایی این نمونه‌برداری را انجام می‌دهد تا سوزن دقیقاً به ناحیه مشکوک برسد.

این روش به پزشک کمک می‌کند تا تفاوت بین بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH)، التهاب یا تومور مشکوک را بهتر تشخیص دهد و در صورت لزوم، تصمیم‌گیری دقیق‌تری درباره درمان یا پیگیری انجام دهد

طبق توضیح «RadiologyInfo» 

سونوگرافی پروستات، با استفاده از امواج صوتی، تصاویر غده پروستات را تولید کرده و در تشخیص علائمی مانند تکرر ادرار، تضعیف جریان ادرار، یا افزایش سطح PSA در آزمایش خون نقش دارد. این روش همچنین برای بررسی وجود هرگونه توده یا برجستگی مشکوک که در معاینه رکتال احساس شده، به کار می‌رود.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: سرطان پروستات، نشانه ها و راههای تشخیص و درمان آن

چه زمانی لازم است سونوگرافی پروستات انجام دهید؟

با افزایش سطح PSA در آزمایش خون یا مشاهده علائمی مانند مشکلات ادراری، پزشک معمولاً سونوگرافی پروستات را توصیه می‌کند. این روش به او کمک می‌کند تا رفع ابهام کرده و در صورت نیاز، مرحله بعدی را مشخص کند:

چرا سونوگرافی پروستات مهم است؟

1. تشخیص دقیق‌تر: برخلاف سایر روش‌ها مثل معاینه دیجیتال یا PSA، سونوگرافی TRUS می‌تواند ضایعات کوچک یا مشکوک را به دقت بالا بررسی کند.
2. راهنمای نمونه‌برداری: اگر قرار به برداشت بافت باشد، با کمک تصویر سونوگرافی ناحیه دقیق تری انتخاب می‌شود.
3. بررسی توسط تکنولوژی بدون اشعه: این روش با امواج صوتی بدون اشعه است و برای بیمار کاملاً امن است.

با اینکه برخی علائم ممکن است ساده یا معمول به نظر برسند، اما وجود آن‌ها همراه با PSA بالا، می‌تواند دلیل مناسبی برای انجام سونوگرافی پروستات و جلوگیری از تشخیص دیرهنگام باشد. اگر در هر کدام از شرایط بالا هستید، صحبت با پزشک و بررسی دقیق‌تر توصیه می‌شود.

مطالعه بیشتر: رژیم غذایی سالم و تأثیر آن بر پیشگیری ازسرطان پروستات را بشناسید.

آماده‌سازی پیش از سونوگرافی پروستات (TRUS یا شکمی)

برای اطمینان از کیفیت تصاویر ذخیره‌شده و راحتی بیمار، رعایت برخی نکات ساده پیش از انجام سونوگرافی پروستات توصیه می‌شود. این دستورالعمل‌ها بسته به نوع سونوگرافی مورد استفاده کمی متفاوت هستند:

نکات مشترک برای هر دو روش (شکمی و ترانس‌رکتال)

لباس مناسب: انتخاب لباس راحت و گشاد (ترجیحاً جلو بسته) توصیه می‌شود تا در صورت نیاز به تعویض لباس در مرکز، مشکلی پیش نیاید. همچنین از آوردن زیورآلات خودداری شود.

اطلاع‌رسانی درباره داروها: در صورتی که داروهای رقیق‌کننده خون (مثل آسپرین، وارفارین) را مصرف می‌کنید، پزشک ممکن است درخواست قطع موقت آن‌ها را تا 7–10 روز قبل از سونوگرافی مطرح کند—به‌ویژه اگر بیوپسی نیز انجام می‌شود.

آماده‌سازی مخصوص سونوگرافی شکمی (Transabdominal)

مثانه نسبتاً پر: حدود 30 تا 60 دقیقه قبل از وقت مراجعه، 300–400 میلی‌لیتر آب (تقریباً 3–4 لیوان) بنوشید و تا پایان آزمایش ادرار نکنید؛ این کار کیفیت نمای پروستات را بالا می‌برد.

ناشتایی الزام‌آور نیست: برخلاف سونوگرافی شکم برای بررسی گوارش، نیازی به ناشتایی ندارد و خوردن غذای سبک قبل از مراجعه مشکلی ایجاد نمی‌کند.

آماده‌سازی مخصوص سونوگرافی ترانس‌رکتال (TRUS)

تنقیه یا شیاف مقعدی: برخی مراکز توصیه می‌کنند 1 تا 4 ساعت قبل از انجام TRUS، از تنقیه برای تخلیه روده استفاده شود. برخی هم به استفاده از شیاف اشاره می‌کنند.

مثانه خالی خوب است: در این روش برخلاف سونوگرافی شکمی، نیاز به پر کردن مثانه نیست؛ ممکن است از شما خواسته شود قبل از سونوگرافی ادرار کنید.

رعایت قوانین پزشکی‌های سفارش دارو: در صورت نیاز به بیوپسی، ممکن است پزشک قبل و بعد از آن آنتی‌بیوتیک تجویز کند تا ریسک عفونت کاهش یابد.

جدول مقایسه آماده‌سازی هر روش

نکات تکمیلی

در روز سونوگرافی، حدود 15 دقیقه زودتر در مرکز حضور داشته باشید تا مراحل اداری بدون استرس گذر کنند.

حساسیت به داروهای خاص یا سابقه بیماری مقعدی (مانند هموروئید) را حتماً به پزشک یا سونولوژیست اعلام نمایید.

پزشک ممکن است سونوگرافی دیجیتال رکتال (DRE) پیش از TRUS انجام دهد تا مناطقی که باید بررسی شوند مشخص شوند.

با رعایت این دستورالعمل‌ها، شرایط ایده‌آل برای دریافت تصاویری باکیفیت فراهم می‌شود و احتمال نیاز به سونوگرافی مجدد یا طولانی شدن جلسات تصویربرداری کاهش می‌یابد.

شاید خواندن این مطلب برای شما مفید باشد: بیوپسی پروستات چیست و به چه منظور انجام می شود؟

نحوه انجام سونوگرافی پروستات

روش اول: سونوگرافی شکمی (Transabdominal)

طبق استاندارد دانشگاه علوم پزشکی ورشو، این روش بدون نیاز تهاجمی داشتن به سادگی انجام می‌گیرد‌ش:

1. بیمار به پشت خوابیده، مثانه کاملاً پر باشد،  بنوشید حدود 30–40 دقیقه پیش از شروع، 300–400 میلی‌لیتر آب

2. پروب (فرکانس 2–5 مگاهرتز) به آرامی روی شکم جلو استخوان عانه قرار داده می‌شود و با حرکت فنری، تصویر پروستات از طریق مثانه دریافت می‌شود

3. ابعاد پروستات (طول × عرض × ارتفاع) اندازه‌گیری و حجم آن با فرمول حجم بیضوی محاسبه می‌شود 

4. پس از خروج بیمار، ایدۀ مقدار ادرار باقی‌مانده پس از ادرار مدنظر قرار می‌گیرد 
    این روش حدود 5 تا 10 دقیقه زمان می‌برد، بدون درد و نیاز به بی‌هوشی است و از اشعه استفاده نمی‌گردد.

روش دوم: سونوگرافی ترانس‌رکتال (TRUS)

یکی از دقیق‌ترین روش‌های بررسی پروستات و راهنمای بیوپسی:

1. بیمار به پهلو دراز کشیده، زانوها به طرف سینه جمع است 

2. ابتدا معاینه رکتال (DRE) برای بررسی توده یا هموروئید انجام می‌شود

3. پروب محافظدار (شبیه انگشت) با ژل روان‌شونده وارد مقعد شده و با اسکن از زوایای مختلف تصاویر پروستات گرفته می‌شود

4. در صورتی‌که بیوپسی هم لازم باشد، پس از تزریق موضعی بی‌حسی، سوزن راهنمای سونوگرافی وارد بافت می‌شود تا نمونه‌برداری از نواحی مشکوک انجام شود 

5. کل فرآیند بین 10 تا 15 دقیقه انجام می‌شود. اگر بیوپسی هم انجام شود، مجموع زمان آن تا 30 دقیقه خواهد بود 

مقایسه کوتاه

مراقبت‌ها و هشدارهای پس از انجام TRUS

• پس از نمونه‌برداری، ممکن است Blood در ادرار، مدفوع یا منی مشاهده کنید که معمولاً ظرف چند روز برطرف می‌شود.

• احتمال بسیار اندک تب یا عفونت متوسط وجود دارد؛ پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.

• بزرگسالان می‌توانند همان روز به فعالیت‌های عادی خود بازگردند مگر پزشک دستور دیگری دهد.

در این روش‌ها، به‌روزرسانی علمی و استفاده از منابع معتبر (مثل Cleveland Clinic، Cancer Center، City of Hope) باعث ارتقای اعتبار و دقیق‌تر شدن محتوا می‌شود.

بیشتر بدانید: نقش شیمی درمانی در درمان سرطان پروستات

کاربردها و ارزش بالینی سونوگرافی پروستات (TRUS)

سونوگرافی ترانس‌رکتال (TRUS) یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی است که تأثیر زیادی در تصمیم‌گیری پزشکی مردان بالای 40 سال دارد. در زیر کاربردهای کلیدی TRUS را بررسی می‌کنیم:

1. تشخیص بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH)

اگر دکتر در آزمایشاتی مانند تست PSA یا معاینه دستی تشخیص بزرگی پروستات را مطرح کند، TRUS می‌تواند حجم دقیق غده را تعیین و شدت BPH را مشخص ‌کند. این برآورد حجم، کمک می‌کند تا در صورت نیاز، درمان متناسب مانند دارودرمانی یا جراحی انتخاب شود.

2. بررسی نواحی مشکوک و راهنمای انجام نمونه‌برداری (بیوپسی)

سونوگرافی ترانس‌رکتال ابزار راهنمایی برای بیوپسی پروستات است. زمانی که پزشک توده‌ای در معاینه دستی یا افزایش PSA را تشخیص می‌دهد، TRUS با هدایت دقیق سوزن بیوپسی، امکان نمونه‌برداری هدفمند را فراهم می‌کند. این روش پایه طلایی تشخیص سرطان پروستات محسوب می‌شود.

3. محاسبه PSA‑density برای تمایز بین BPH و سرطان

تعیین حجم دقیق پروستات از طریق TRUS باعث می‌شود پزشک بتواند PSA-density (نسبت مقدار PSA به حجم پروستات) را درجه‌بندی کند. این نسبت کمک می‌کند تا مشخص شود آیا PSA بالا به دلیل بزرگی خوش‌خیم بوده یا نیاز به بررسی بیشتر سرطان وجود دارد.

4. بررسی ناباروری و ناهنجاری‌های کیسه منی

TRUS علاوه بر پروستات، کیسه‌های منی را هم بررسی می‌کند تا انسداد یا کیست‌های احتمالی مشخص شوند. این کاربرد به‌خصوص در ارزیابی ناباروری مردان اهمیت دارد.

5. کمک در هدایت درمان‌های کم‌توان پروستات

در مراکزی که درمان‌هایی مانند brachytherapy یا HIFU انجام می‌دهند، سونوگرافی ترانس‌رکتال به‌عنوان ابزار کنترل و هدایت دقیق دستگاه در غده پروستات استفاده می‌شود.

شاید این مطلب برای شما مفید باشد: بیماری های رایج در مردان بالای 40 سال

جدول کاربردهای TRUS در یک نگاه

چرا سونوگرافی پروستات اهمیت دارد؟

• تشخیص دقیق‌تر: کاملاً جزئیات پروستات ـ حتی آنهایی که در معاینه باتری قابل لمس نیستند ـ را نمایان می‌کند.

• نیاز کمتر به موارد غیرضروری بیوپسی: با بررسی دقیق نواحی مشکوک، می‌توان خطرات ناشی از نمونه‌برداری تصادفی را کاهش داد.

• ایمن و کم‌هزینه: برخلاف تصویر‌برداری پیشرفته‌تر مانند MRI، TRUS سریع‌تر، ارزان‌تر و بدون اشعه‌ می‌باشد.

اگر پزشک درباره PSA بالا یا توده مشکوک به شما توضیح داده است، TRUS گام منطقی بعدی است تا پیش از هر تصمیم‌ درمانی، اطلاعات کافی دریافت کنید.

مزایا و محدودیت‌های سونوگرافی پروستات (TRUS و TRUS‑guided biopsy)

مزایا

روش سریع و در دسترس عموم

بدون اشعه، غیر تهاجمی و معمولاً کمتر از 20 دقیقه آزمایش طول می‌کشد.

در بسیاری از مراکز تصویربرداری و مطب پزشکان در دسترس و قابل انجام است.

هزینه و امنیت بالا

نسبت به MRI یا CT بسیار ارزان‌تر و نیاز به تجهیزات پیچیده ندارد.

هیچ پرتویی به بدن وارد نمی‌کند؛ مناسب برای بیمارانی که نمی‌خواهند اشعه دریافت کنند.

1. ابزار هدایت نمونه‌برداری دقیق (بیوپسی‌ایمن)

TRUS راهنمای استخراج نمونه با سوزن از نواحی مشکوک است؛ احتمال خطای نمونه‌برداری را کاهش می‌دهد.

قابلیت تکرار و استفاده همیشگی

مطالعه ساده، بدون محدودیت انجام مجدد، برای بررسی تغییرات حجم یا پیگیری بعد از درمان مناسب است.

محدودیت‌ها

چه زمانی روش دیگری بهتر است؟ (مثل MRI)

اگر PSA > 10ng/ml یا تکرار سونوگرافی منفی است ولی علائم یا ارزیابی بالینی همچنان مشکوک باشد، استفاده از MRI چندپارامتریک (mpMRI) قبل از بیوپسی توصیه می‌شود. این روش حساسیت بیشتری در تشخیص سرطان‌های معنی‌دار دارد (نرخ تشخیص تا 96٪؛ PSA-density کمتر از 0.15 ng/ml/cc خطر سرطان پرخطر را بسیار کاهش می‌دهد)

اگر «بیوپسی از کناره (Transperineal route)» انجام شود، خطر عفونت بسیار کمتر است، احتمال بستری شدن یا سپسیس تقریباً از صفر آغاز می‌شود. این روش اخیراً در بسیاری از کشورها جایگزین TRUS شده است.

نتیجه‌گیری جامع

سونوگرافی پروستات TRUS گزینه‌ای سریع، کم‌هزینه و بی‌خطر برای بررسی علائم اولیه مانند PSA بالا یا توده احتمالی است.

با این حال، اگر به‌دنبال تشخیص قطعی سرطان هستید—خصوصاً سرطان پرخطر یا محدود به ناحیه‌ای خاص—ترکیب TRUS با mpMRI، مسیر بی‌خطر بیوپسی (Transperineal‎ـ Targeted) یا استفاده از fusion‑guidance پیشنهاد می‌شود. این ترکیب در تصمیم‌گیری دقیق‌تر برای درمان‌ها یا کنترل فعال کمک زیادی می‌کند.

بخش بعدی: مراقبت‌های بعدی و عوارض احتمالی پس از سونوگرافی، به‌ویژه اگر بیوپسی انجام شده باشد

این بخش شامل نکات مهمی است که پس از انجام سونوگرافی یا بیوپسی پروستات باید در نظر گرفته شود:

تعرفه و قیمت به‌روز سونوگرافی پروستات در ایران (1404)

اگر تا اینجا مقاله را مطالعه کرده‌اید، قطعاً انتظار داشتید بخش مهم تعرفه‌ها نیز به‌صورت دقیق و دسته‌بندی‌شده آورده شود. در ادامه این بخش را بر اساس منابع رسمی وزارت بهداشت، مراکز تشخیصی معتبر و خدمات خانگی کامل می‌کنیم:

تعرفه دولتی: قابل استفاده در بیمارستان دولتی یا مرکز معتمد بیمه؛ هزینه‌ی نهایی با توجه به سابقه بیمه‌ای بیمار قابل کاهش است.

تعرفه آزاد (کلینیک خصوصی): برای انجام سونوگرافی با نوبت آزاد یا در حالت خارج از بیمه، معمولاً 10–20٪ بالاتر از تعرفه دولتی است.

سونوگرافی در منزل: برای افرادی که امکان مراجعه حضوری به کلینیک ندارند یا به دلایل بهداشتی ترجیح می‌دهند در خانه انجام دهند. هزینه شامل ایاب‌وذهاب و دست‌مزد اپراتور است.

بیشتر بدانید: تأثیر چاقی بر ابتلا به سرطان

سؤالات متداول در مورد سنوگرافی پروستات:

1. آیا سونوگرافی پروستات درد دارد؟
   نه، اگر از نوع شکمی باشد کاملاً بدون درد است. نوع “ترانس‌رکتال” ممکن است فشار کمی ایجاد کند، اما معمولاً ناراحتی ملایمی دارد که طی چند دقیقه پایان می‌پذیرد.

2. آیا باید نگران خون در ادرار یا مدفوع باشم؟
   خیر، تا حدی خون خفیف در چند روز اول طبیعی است. اگر بیش از 72 ساعت ادامه داشت یا حالت شدید پیدا کرد، باید پزشک را مطلع کنید.

3. چه مدت بعد از انجام TRUS می‌توانم به کار و فعالیت عادی برگردم؟
   معمولاً پس از 24 ساعت استراحت، بیشتر افراد می‌توانند فعالیت معمول را از سر بگیرند. اما اگر کار شما ایستاده یا سنگین است، بهتر است با پزشک مشورت کنید.

4. آیا برای پیشگیری از عفونت باید آنتی‌بیوتیک مصرف کنم؟
   بله. معمولاً چند روز قبل تا بعد از بیوپسی آنتی‌بیوتیک خوراکی، مانند سیپروفلوکساسین، تجویز می‌شود تا خطر سپتی‌سمی (عفونت شدید) کاهش یابد (که حدود 0٫5٪ است).

5. چه علائمی را ناشی از عفونت جدی بدانم؟
   تب بالا، لرز، درد شدید در ناحیه لگن یا بیضه، ادرار دردناک یا تیره رنگ با بوی قوی، یا ناتوانی در ادرار کردن مشکلاتی هستند که نیازمند مراجعه فوری‌اند.

6. در صورت مشاهده توده یا علامت مشکوک چه اتفاقی می‌افتد؟
   اگر نتایج سونوگرافی یا PSA شما غیرطبیعی با حساسیت بالا باشد، ممکن است پزشک بیوپسی هدایت‌شده (مستقیم به ناحیه‌ای که مشکوک است) یا ام‌آر‌آی پروستات را برای تشخیص دقیق‌تر پیشنهاد دهد.

جمع‌بندی

سونوگرافی (خواه شکمی و خواه ترانس‌رکتال) معمولاً بدون درد است و نتایج آن به پزشک در تشخیص بزرگی، التهاب یا آزمایش PSA بالا کمک می‌کند.

اگر بیوپسی همراه آن انجام شود، احتمال بروز عوارض خفیف مانند خون‌ریزی موقت یا التهاب وجود دارد؛ در موارد نادر، عوارض جدی مانند عفونت یا اشکال در دفع ادرار ممکن است پیش بیاید.

رعایت دستورات پیش و پس از سونوگرافی نقش مهمی در کاهش عوارض دارد: مثلاً پر بودن مثانه (در نوع شکمی)، ناشتا نبودن، یا مصرف آنتی‌بیوتیک در صورت بیوپسی.

در صورت هر علائم ناگهانی یا نگران‌کننده، حتما سریعا جواب تماس با پزشک یا مرکز تصویربرداری را اعلام کنید.