سرطان از جمله بیماری های شایع است که تا کنون افراد زیادی را سرتاسر جهان درگیر خود نموده است. اینکه سرطان چیست و چگونه بدن فرد را درگیر می کند؟ چه علائم و نشانه هایی دارد؟ آیا مبتلا شدن به سرطان علت خاصی دارد؟ چگونه می توان این بیماری را تشخیص داد؟ و آیا درمانی برای این بیماری وجود دارد یا نه؟ همه و همه سوالاتی هستند که ممکن است برای افرادی که مبتلا و غیر مبتلا به این بیماری باشند، پیش بیاید. پس با ما باشید تا در ادامه مطلب، به تمامی این سوالات پاسخ دهیم.

سرطان نوعی بیماری است که در آن، برخی از سلول های بدن بدون توقف شروع به تقسیم شدن می کنند و به بافت های اطراف گسترش می یابند. با توجه به اینکه سلول های سرطانی در کدام نقطه از بدن آغاز شوند، انواع مختلفی از سرطان را خواهیم داشت که هر کدام به تناسب وضعیت، روش درمانی مختص خود را دارند.

سرطان از آن دسته بیماری هایی است که از یک نقطه در بدن آغاز شده و در صورت تشخیص دیرهنگام، می تواند تمامی بدن فرد را درگیر نماید. اگر چه نام این بیماری، همواره وحشت و ترس زیادی را برای بیمار و خانواده وی به همراه دارد، اما خوشبختانه پیشرفت هایی که در راستای درمان سرطان در سال های اخیر رخ داده است، نقطه امیدی است برای غلبه بر آن. آنچه مهم است، داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بیماری است.

• سرطان چیست؟
• سلول های سرطانی و سالم چه تفاوتی با هم دارند؟
• چگونه سرطان پدید می آید؟
• چه زمانی سرطان در بدن پخش می شود؟
• عوامل موثر در بروز سرطان چه مواردی هستند؟
• سرطان چه نشانه هایی دارد؟
• چند نوع سرطان وجود دارد؟
• چه روشهایی برای تشخیص سرطان وجود دارد؟
• چه روشهایی برای درمان سرطان وجود دارد؟
• مدیریت درد سرطان

بسیاری از سرطان ها تومورهای جامد را تشکیل می دهند که توده ای از بافت هستند. سرطان خون، مانند لوسمی ها، تومورهای جامد ایجاد نمی کنند. تومورهای سرطانی بدخیم هستند، به این معنی که می توانند به بافت های مجاور گسترش یافته یا حمله کنند. علاوه بر این، برخی از سلول های سرطانی می توانند از طریق خون یا سیستم لنفاوی به نقاط دوردست بدن سفر کرده و تومورهای جدیدی را به دور از تومور اصلی تشکیل دهند.

برخلاف تومورهای بدخیم، تومورهای خوش خیم به بافت های مجاور گسترش نمی یابند. با این حال، تومورهای خوش خیم در برخی موارد ممکن است بسیار بزرگ باشند و اگر برداشته شوند، معمولاً دوباره رشد نخواهند کرد. در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است دوباره رشد کنند. 

علاوه بر این، سلول های سرطانی سیگنال های مربوط به توقف تقسیم سلول ها یا مرگ برنامه ریزی شده سلول ها (آپوپتوز) را نادیده می گیرند. در حالی که بدن برای رهایی از شر سلول هایی که به آنها نیازی ندارد، نیاز به توجه به این سیگنال ها دارد.

سلول های سرطانی ممکن است بتوانند سلول های سالم، مولکول ها و رگ های خونی که یک تومور را احاطه کرده اند و به آن تغذیه می رسانند (ریزمحیط) را تحت تأثیر قرار دهند. اغلب سلول های سرطانی قادر به نادیده گرفتن سیستم ایمنی، شبکه ای از ارگان ها، بافت ها و سلول های مشخص که از بدن در برابر عفونت ها و سایر شرایط محافظت می کنند، هستند. اگر چه سیستم ایمنی به طور طبیعی سلول های غیرطبیعی یا آسیب دیده را از بدن حذف می نماید، برخی سلول های سرطانی خود را از سیستم ایمنی مخفی نگه می دارند. تومورها می توانند از سیستم ایمنی بدن برای زنده ماندن و رشد خود استفاده نمایند.

سرطان هر فرد ترکیب خاصی از تغییرات ژنتیکی است. با رشد سرطان، تغییرات دیگری نیز رخ خواهند داد. حتی در یک تومور مشابه، سلول های مختلف ممکن است تغییرات ژنتیکی متفاوتی داشته باشند. به طور کلی، سلول های سرطانی در مقایسه با سلول های طبیعی، تغییرات ژنتیکی بیشتری مانند جهش در DNA دارند. برخی از این تغییرات ممکن است نتیجه سرطان باشند، نه علت سرطان.

درمان ممکن است به طولانی تر شدن زندگی برخی از مبتلایان به سرطان متاستاتیک کمک کند. اگر چه، به طور کلی، هدف اصلی از درمان سرطان متاستاتیک کنترل رشد سرطان یا تسکین علائم ناشی از آن است. تومورهای متاستاتیک می توانند صدمات شدیدی به نحوه عملکرد بدن وارد کنند و بیشتر افرادی که بر اثر سرطان می میرند، سرطان متاستاتیک علت مرگ آنهاست.

هر چیزی ممکن است علت تبدیل سلول های طبیعی بدن به سلول های غیرطبیعی شود. عوامل زیادی هستند که می توانند باعث ناهنجاری سلولی شده و تبدیل به سرطان شوند. برخی از علل سرطان ممکن است ناشناخته باقی بمانند، اما علل شناخته شده ای مانند عوامل محیطی یا سبک زندگی ممکن است منجر به سرطان شوند. ممکن است برخی از این علت ها تحت تأثیر آرایش ژنتیکی فرد قرار بگیرند. گاهی ترکیبی از این علت ها منجر به بروز سرطان می شوند. اگر چه تعیین علت اولیه سرطان دشوار یا غیرممکن به نظر می رسد، اما تحقیقات انجام شده تعدادی از عوامل که به تنهایی یا با هماهنگی با سایر عوامل منجر به سرطان می شوند را شناسایی کرده است. در لیست زیر، برخی از علت های عمده سرطان برشمرده شده است:

قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی یا سمی: بنزن، آزبست، نیکل، کادمیوم، وینیل کلرید، بنزیدین، دود توتون و تنباکو یا سیگار (حاوی حداقل 66 نوع ماده شیمیایی سرطان زا و سموم شناخته شده بالقوه) و آفلاتوکسین.

پرتوهای یونیزه کننده: اورانیوم، رادون، اشعه ماوراء بنفش نور خورشید، پرتوهای آلفا، بتا و گاما و منابع تابش اشعه ایکس

پاتوژن ها: HPV، EBV یا ویروس اپشتین بار، ویروس های هپاتیت B و C، ویروس سارکوم کاپوسی(KSHV)، شیستوسوما، هلیکوباکتر پیلوری و ...

ژنتیک: تعدای از سرطان های خاص با ژن های انسانی مرتبط می باشند، از قبیل: پستان، تخمدان، کولورکتال، پورستات، پوست و ملانوما. البته بحث ژنتیک در این راستا بسیار گسترده است و در این مطلب نمی گنجد.

نکته حائز اهمیت این است که اکثر افراد دارای فاکتورهای خطر ابتلا به سرطان هستند و در طول عمر خود در معرض مواد سرطان زا قرار می گیرند، اما افراد زیادی به سرطان مبتلا نمی شوند. علاوه بر این، بسیاری از افراد ژن های مرتبط با سرطان دارند، اما ممکن است به این بیماری مبتلا نشوند. چرا؟ هنوز جواب قانع کننده ای برای این سوال پیدا نشده، اما قطعاً هر چه مواجهه فرد با عوامل سرطان زا بیشتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می شود. حتی افراد با زمینه های ژنتیکی نیز ممکن است به علت عدم وجود محرک کافی برای عملکرد ژنها، به این بیماری مبتلا نشوند. همچنین، ممکن است برخی افراد از سیستم ایمنی قوی برخوردار باشند که سلول های سرطانی موجود یا بالقوه را کنترل می کنند یا از بین می برند. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد رژیم غذایی نقش مهمی را  در رابطه با سیستم ایمنی بدن برای جلوگیری از رشد سلول های سرطانی ایفا می نماید. همچنین، عوامل دیگری مانند چاقی، ورزش نکردن، التهاب مزمن و هورمون ها می توانند نقش مهمی در ابتلا به سرطان داشته باشند.

• تغییر در عادات روده و مثانه
• گلودردی که بهبود نمی یابد
• خونریزی یا ترشحات غیرعادی
• وجود توده در پستان، بیضه ها یا دیگر نقاط بدن
• سوء هاضمه یا مشکل در بلع
• تغییر واضح در اندازه، رنگ، شکل یا ضخامت زگیل یا خال
• سرفه کردن یا گرفتگی صدا

علائم دیگری نیز وجود دارند که ممکن است هشداری برای احتمال ابتلا به سرطان باشند. این علائم عبارتند از:

• کاهش وزن غیرمنتظره یا از دست دادن اشتها
• نوع جدیدی از درد در استخوان ها یا سایر قسمت ها، متفاوت با درد های قبلی
• خستگی مداوم، حالت تهوع و استفراغ
• تب های درجه پایین غیرمنتظره
• تکرار عفونت هایی که با درمان از بین نمی روند

هر کسی این علائم را داشته باشد باید با پزشک خود مشورت کند. البته این علائم ممکن است ناشی از شرایط غیرسرطانی باشد.

کارسینوما: نوعی از سرطان است که در پوست یا بافت هایی که اندام های داخلی را پوشانده اند، آغاز می شود – "پوست، ریه، روده بزرگ، لوزالمعده، سرطان تخمدان"

سارکوما: نوعی از سرطان است که از استخوان، غضروف، چربی، عضله، رگ های خونی یا سایر بافت های مرتبط شروع می شود.

لوسمیا: این نوع سرطان از بافت های خون ساز مانند مغز استخوان شروع شده و باعث می شود تعداد زیادی سلول خونی غیرطبیعی تولید شده و وارد خون شود.

لنفوم: لنفوم سرطانی است که در لنفوسیت ها (سلول های T  یا B) شروع می شود. اینها گلبول های سفید خون هستند که بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می شوند و با بیماری به مبارزه می پردازند. در سرطان لنفوم، لنفوسیت های غیرطبیعی در غدد لنفاوی و رگ های لنفاوی و دیگر بخش های بدن ایجاد می شوند.

ملانوما: سرطانی است که در سلول هایی که تبدیل به ملانوسیت می شوند، شروع می شود. ملانوسیت ها، سلول های اختصاصی ساخت ملانین هستند. اغلب ملانوماها روی پوست شکل می گیرند، اما می توانند در سایر بافت ها مانند چشم نیز ایجاد شوند.

سرطان سیستم عصبی مرکزی: این نوع سرطان در مغز یا نخاع شروع می شود.

• تست های آزمایشگاهی
• عکس برداری تشخیصی
• آندوسکوپی
• آزمایش های ژنتیک
• نمونه برداری تومورها

برخی از سرطان ها در طول معاینات غربالگری تشخیص داده می شوند. معاینه بدنی، تاریخچه پزشکی و پیشینه علائم، اولین گام ها در تشخیص سرطان هستند. گاهی آزمایش هایی با توجه به نوع سرطان یا ناحیه درگیری انجام می گیرد. تصویربرداری نیز روش مناسبی برای تشخیص ناهنجاری های موجود در بدن فرد می باشد. اشعه ایکس، سی تی اسکن، MRI و سونوگرافی ابزارهای متداولی برای معاینه بدن هستند. آندوسکوپی نیز برای بررسی وضعیت روده، گلو، معده و ... کاربردی است. بیوپسی یا نمونه برداری علاوه بر تشخیص سرطان، نوع آن را نیز تشخیص داده و همچنین تعیین می کند سرطان در چه مرحله ای است و به چه میزان گسترش یافته است.

• جراحی
• شیمی درمانی
• رادیوتراپی
• ایمونوتراپی
• هورمون درمانی

افراد ممکن است انواع مختلفی از این روش ها را انجام دهند. در برخی موارد با انجام جراحی، توده سرطانی به طور کامل از بدن خارج می شود. بیماران سرطانی که با جراحی و برداشتن توده سرطانی معالجه نمی شوند، بایستی ترکیبی از درمان ها را بسته به نوع و مرحله سرطان دریافت نمایند. ممکن است یک سری روش های تسکین دهنده نیز برای کاهش علائم و درد انجام شود که منجر به درمان نمی شود و تنها کیفیت زندگی فرد را ارتقا می بخشد.

تقریبا نیمی از بیماران سرطانی درد را تجربه می کنند که می تواند از طرق مختلف بروز کند. این دردها ممکن است کوتاه مدت یا طولانی مدت، خفیف یا شدید باشند و یا حتی بر یک یا چند اندام و استخوان تأثیر بگذارند.  .

علل درد

درد ناشی از تومور: بیشتر دردها هنگامی رخ می دهد که تومور روی استخوان، اعصاب یا اعضای بدن فشار می آورد.

 درد ناشی از درمان: شیمی درمانی، رادیوتراپی و جراحی می توانند باعث درد شوند.

درد بعد از عمل: تسکین دردهای ناشی از عمل جراحی به افراد کمک می کند تا سریعتر بهبود یابند.

درمان درد

نمونه داروها برای دردهای خفیف تا متوسط، استامینوفن و داروهای ضد التهابی و غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین و ایبوپروفن هستند. بیشتر این داروهارا می توان بدون نسخه خریداری کرد. استروئیدها (مانند پردنیزون و دگزامتازون) اغلب برای درمان دردهای ناشی از تورم تجویز می‌شوند. در مورد دارو برای درد های متوسط تا شدیدتر پزشک تصمیم گیرنده خواهد بود. ممکن است درد شما توسط دارو درمان نشود که در این صورت پزشک شما روش‌های زیر را در نظر خواهد گرفت :

پرتودرمانی: این روش درمانی با کوچک کردن تومور درد را کاهش می دهد. گاهی حتی دریافت یک دوز پرتو ممکن است برای کاهش درد برخی افراد مؤثر باشد.

بلوک عصبی / پمپ درد: برخی از بلوک های عصبی، ممکن است بصورت موقتی یا دائم به تسکین برخی از  دردها کمک کند. پمپ های درد ایمپلنت شده نیز می توانند در برخی بیماران موثر باشند.

جراحی مغز و اعصاب: در این روش برای تسکین درد، اعصاب (معمولاً در نخاع) قطع می شوند.

جراحی تومور : هنگامی که تومور روی اعصاب یا سایر اعضای بدن فشار می آورد، انجام عمل برای برداشتن تمام یا بخشی از تومور می تواند درد را تسکین دهد.

 از آنجا که درد یک تجربه ی کاملا شخصی است، ما برای رفع نیازهای شما طراحی درمان را با توجه به مدیریت درد سرطان انجام می‌دهیم. این نکته را مد نظر داشته باشید که بسیاری از بیماران مبتلا به درد مزمن نوعی افسردگی، اضطراب یا ترس را نیز تجربه می کنند. اگر احساس ناراحتی، اضطراب یا نگرانی دارید، با روانشناس ما در انستیتو کنسر پردیس صحبت کنید.

جمع بندی

سرطان یکی از انواع بیماری های شایع در سرتاسر جهان می باشد که سالانه افراد زیادی را درگیر خود می نماید. با توجه به اینکه سلول های سرطانی در کدام نقطه از بدن آغاز شوند، انواع مختلفی از سرطان را خواهیم داشت که هر کدام به تناسب وضعیت، روش درمانی مختص خود را دارند. البته گاهی ممکن است جهت جلوگیری از پیشرفت بیماری، مجبور به بکارگیری همزمان چندین روش درمان باشیم. اما قبل از هر چیزی، آنچه مهم است، تشخیص به موقع این بیماری می باشد که از روشهایی مانند تست های آزمایشگاهی، عکس برداری، نمونه برداری، آندوسکوپی و ... صورت می پذیرد.